شرح حال و زندگی اصحاب کتب سته

فضایل جامع الصحیح و ثنا بر او و مقارنۀ آن با صحیح مسلم

ابوالهیثم کشینی روایت می‌کند که فربری گفت: از محمد بن اسماعیل بخاری شنیدم اظهار می‌کرد که حدیثی را در کتاب صحیح نیاورده‌ام مگر این که غسل کرده‌ام و دو رکعت نماز را قبل از آن به جای آورده‌ام، چنانکه در صحت آن یقین حاصل کرده‌ام. بخاری می‌گوید: الجامع الصحیح را از روی ششصد هزار حدیث به مدت شانزده سال نوشته و تصنیف کرده‌ام، و آن را حجت و وسیله در بین خود و خداوند قرار دادم. ابوجعفر عقیلی گوید: وقتی که بخاری کتاب صحیح را تصنیف کرد [۱۱۷]آن را بر علی بن مدینی، احمد بن حنبل، یحیی بن معین و غیره عرضه کرد، همه را صحیح دانسته و مورد تحسین قرار دادند بغیر از چهار حدیث، با مجود آن چهار حدیث هم قول، قول بخاری و روایت او مورد صحت است.

امام حافظ دارقطنی گوید: اگر بخاری نمی‌بود، مسلم راحت نبود، راجع به این دو امام بزرگ اظهار نظرهای زیادی کرده‌اند، ولی آنچه مسلم است هر میوه یک طعمی دارد و هرکدام به جای خویش نیکو است، و لکُلِّ وجهَةٌ و مردم منازعه و مشاجرۀ فراوانی در این باره کرده‌اند، چنانکه در این دو بیت:

تشاجر قوم في البخاري ومسلم
لدي وقالوا: أي ذين يقدم
فقلت: لقد فاق البخاري صحة
كما فاق في كل صناعة مسلم

امام نووی گوید: امت بر صحت دو کتاب صحیح: مسلم و بخاری اجماع کرده‌اند، و عمل به احادیث آن دو کتاب را واجب دانسته‌اند.

[۱۱۷] مقدمۀ صحیح بخاری، ادارة الطباعة المنیریه، چاپ مصر صفحۀ ۲۴.