شرح حال و زندگی اصحاب کتب سته

آراء علماء در کتاب السنن

امام احمد بن حنبل امام اهل حدیث شیخ و استاد ابی‌داوود کتاب او را مستحسن دانسته و از آن تقدیر کرده است [۱۶۳].

امام حافظ ابوسلیمان خطابی گوید: «اعلموا رحمكم الله إن كتاب «السنن» لأبي داود/كتاب شريف لم يصنف في علم الدين كتاب مثله» بدانید -رحمت خدا بر شما- به درستی کتاب سنن ابی داوود -رحمت خدا بر او باد- کتابی است شریف که مانند آن در علم دین تصنیف نشده است.

کافۀ مردم آن را قبول کرده‌اند و این کتاب در بین فرقه‌های علماء و طبقات فقهاء بر اختلاف مذاهب آنان حَکَم است و چشمه‌سار حدیثی این کتاب مشرب و مورد همه بوده است.

این کتاب برای اهل عراق و اهل مصر و بلاد مغرب و بسیاری از اقطار جهان مرجع و محل اعتماد و توجه است، اما بیشتر اهل خراسان بر کتاب صحیح محمد بن اسماعیل بخاری و صحیح مسلم بن حجاج توجه و اهتمام دارند، ابن قیم جوزیه گوید: کتاب السنن ابی داوود در اسلام جائی قرار گرفته که خدا به آن اختصاص داده به حدی که در بین اهل اسلام به «حَکَم» واقع شده است.

ابوعمرو محمد بن عبدالواحد زاهد گوید: ابراهیم حربی به من گفت: هنگامی که ابوداوود این کتاب را تصنیف کرد حدیث برای او نرم شد، همچنان که برای داوود پیغمبر آهن نرم گردید.

امام نووی گوید: برای کسی که به فقه اشتغال داشته باشد لازم است به سنن ابی داوود اهتمام کند و معرفت تمام را در آن داشته باشد.

خطابی/گفته: هنگامی که کتاب السنن را جمع کرد آن را بر امام احمدسعرضه نمود، امام احمدساز آن تمجید و تحسین به عمل آورد.

شیخ ابواسحاق در طبقات الفقهاء او را از جمله یاران امام احمد قلمداد می‌کند.

ابن حبان گوید: ابوداوود یکی از ائمۀ دنیا است از لحاظ فقه و علم و حفظ و نسک و ورع و اتقان.

ابن اعرابی گوید: اگر کسی چیزی از کتاب‌ها به غیر از کتاب خدا «قرآن» و سپس کتاب ابی داوود در دست نداشته باشد، با وجود کتاب خدا و سنن ابی داوود احتیاجی به کتاب‌های دیگر ندارد.

وی/گوید: از پیغمبر اکرم جپانصد هزار حدیث نوشته‌ام، چهار هزار و هشتصد حدیث را از آن انتخاب کرده‌ام و در این کتاب آورده‌ام، آنچه را که صحیح یا شبیه یا نزدیک به آن است بیان کرده‌ام و چهار حدیث [۱۶۴]از آن احادیث که ذیلاً ذکر می‌شود جهت دین برای انسان کافی است که به آن توجه و اهتمام شود.

۱- چنانکه پیغمبر اکرم جفرموده است: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ» [۱۶۵].

۲- قوله ج: «مِنْ حُسْنِ إِسْلامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لا يَعْنِيهِ».

۳- قوله ج: «لا يَكُوْنُ الْمُؤمِنُ مُؤمِناً حَتَّى يَرْضَى لأخيهِ ما يَرْضَى لِنَفْسِهِ».

۴- قوله ج: «الْحَلالَ بَيِّنٌ، وَالْحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَ ذَلِكَ أُمُورٌ مُشْتَبِهَةٌ».

ابواب کتاب و احادیث آن طبق آنچه استاد محمد محی الدین بن عبدالحمید مدرس در کلیۀ لغت عربیه در جامع الازهر مصر در مقدمۀ سنن ابی داوود نوشته گوید: این کتاب مشتمل است بر ۳۵ کتاب که سه کتاب آن تبویب نشده است و باقی مشتمل است بر ۱۸۷۱ باب؛ «واحداً وسبعين باباً وثمانمائة باب وألف باب» و همۀ کتاب مشتمل است بر ۵۲۷۴ حدیث «أربعة وسبعين حديثاً ومائتي حديث وخمسة آلاف حديث» که تفصیل آن در پاورقی ملاحظه شود [۱۶۶]. ضمناً استاد محمد محی الدین در پایان تعداد شمارۀ احادیث که ۵۲۷۴ آخرین رقم احادیث است، اشاره کرده و می‌گوید: به این حساب ۵۲۷۴ حدیث در کتاب سنن ابی داوود مذکور است، مع ذلک خود امام گفته است کتاب او شامل است بر چهار هزار و هشتصد حدیث. بنابراین، به نظر می‌رسد که بقیۀ احادیث زیاده باشد، خود استاد به این ایراد پاسخ می‌دهد که به حساب ما احادیث زیاده از دو وجه سرچشمه گرفته: یکی این که بعضی از روایات این کتاب از بعضی روایات دیگر ناقص‌تر است و زیاده و نقصان‌هائی در نسخ مختلف دیده می‌شود. بنابراین، در این نسخه اشاره به یک حدیث یا زیادتر شده است که در بعضی از نسخه‌ها بوده و در بعضی نبوده است.

دوم این که در این کتاب احادیث زیادی به طور تکرار به اسناد واحد در یک جا و یا چند جا آمده، چون که آن حدیث شامل عده‌ای از احکام مختلف می‌باشد. بنابراین، اصل حدیث یکی است و نسبت به مورد حکم تعدد پیدا می‌کند با این توضیح زیاده نسبت به مورد است و خارج از حساب امام ابی داوود نیستند، استاد می‌افزاید: کتاب سنن ابی داوود چند بار در هند و مصر به چاپ رسیده و بعضی از شروح آن نیز در مصر و هند و شام چاپ شده است و نسخه‌هائی که در اختیار او بوده‌اند بدین قرار است:

۱- نسخه‌ای که در مطبعۀ کستلیه که در سال ۱۲۸۰ هجری به عنایت استاد شیخ نصر مورینی به چاپ رسیده است.

۲- نسخۀ مطبوعه در مطبعۀ التازیه لصاحبها عبدالوهاب محمد التازی.

۳- نسخۀ مطبوعه در مطبعۀ مجتبائی در شهر دهلی.

۴- نسخۀ قطعه‌ای از کتاب که شامل است بر جزء اول از تجزیۀ خطیب بغدادی/تا صفحۀ چهل و هشت، جلد اول در این مطبوعه که مذیل است به شرح علامه ابی طیب محمد، شهیر به شمس الحق عظبم آبادی که غایت المقصود در شرح سنن ابی داوود نام دارد و این قطعه در مطبعۀ انصاری در دهلی به چاپ رسیده است و به غایت عنایت و دقت تصحیح شده است.

۵- نسخۀ مطبوعاتی که در ذیل آن شرحی دیگر از علامه ابی طیب محمد شمس الحق که عون المعبود علی سنن ابی داوود نام دارد، دیده می‌شود و این نسخه علی الاطلاق صحیح‌ترین نسخه‌هاست.

[۱۶۳] ابن خلکان گوید: وجمع كتب السنن قديماً وعرضه على الإمام أحمد بن حنبلسفاستجاده واستحسنه وعده الشيخ أبو إسحاق الشيرازي في طبقات الفقهاء من جملة أصحاب الإمام أحمد بن حنبل.جلد ۲ صفحۀ ۱۳. [۱۶۴] ابن خلکان جلد ۲ صفحۀ ۱۳۹. [۱۶۵] در اکثر تذکره‌ها من جمله البدایه والنهایه جزء ۱۱ صفحۀ ۵۵ چهار حدیث مورد اهتمام مذکور ذکر شده است. [۱۶۶] ۱- کتاب صلاة که شامل است بر صد و چهل و سه باب و سیصد و نود حدیث از رقم ۱ تا ۳۹۰. ۲- کتاب صلاة که شامل است بر سیصد و هفت باب و هزار و شصت و پنج حدیث از رقم ۳۹۱ تا ۱۵۵۵. ۳- کتاب زکات که شامل است بر چهل و هفت باب و صد و چهل و پنج حدیث از رقم ۱۵۵۶ تا رقم ۱۷۰۰. ۴- کتاب لقطه که شامل است بر بیست حدیث از رقم ۱۷۰۱ تا رقم ۱۷۲۰. ۵- کتاب مناسک که شامل است بر نود و هشت باب و سیصد و بیست و پنج حدیث از رقم ۱۷۲۱ تا رقم ۲۰۴۵. ۶- کتاب نکاح که شامل بر پنجاه باب و صد و بیست و نه حدیث از رقم ۲۰۴۶ تا رقم ۲۱۷۴. ۷- کتاب طلاق که شامل است بر پنجاه باب و صد و سی و هشت حدیث از رقم ۲۱۷۵ تا رقم ۲۳۱۲. ۸- کتاب صوم که شامل است بر هشتاد و یک باب و صد و شصت و چهار حدیث از رقم ۲۳۱۳ تا رقم ۲۴۷۶. ۹- کتاب جهاد که شامل است بر صد و هشتاد و دو باب و سیصد و یازده حدیث از رقم ۲۴۷۷ تا ۲۷۸۷. ۱۰- کتاب ضحایا که شامل است بر بیست باب و پنجاه و شش حدیث از رقم ۲۷۸۸ تا رقم ۲۸۴۳. ۱۱- کتاب صید که شامل است بر چهار باب و بیست و سه حدیث از رقم ۲۸۴۴ تا رقم ۲۸۶۱. ۱۲- کتاب وصایا که شامل است بر هفده باب و بیست و سه حدیث از رقم ۲۸۶۲ تا رقم ۲۸۸۴. ۱۳- کتاب فرائض که شامل است بر هفده باب و چهل و سه حدیث از رقم ۲۸۸۵ تا رقم ۲۹۲۷. ۱۴- کتب خراج و اماره و فیء که شامل است بر چهل باب و سیصد و شصت و یک حدیث از رقم ۲۹۲۸ تا ۳۰۸۸. ۱۵- کتاب جنائز که شامل است بر هشتاد و چهار باب و صد و پنجاه و سه حدیث از رقم ۳۰۸۹ تا رقم ۳۲۴۱. ۱۶- کتاب ایمان و نذور که شامل است بر سی و دو باب و هشتاد و چهار حدیث از رقم ۳۲۴۲ تا رقم ۳۳۲۵. ۱۷- کتاب بیوع و اجاره که شامل است بر نود و دو باب و دویست و چهل و پنج حدیث از رقم ۳۳۲۶ تا رقم ۳۵۷۰. ۱۸- کتاب اقضیه که شامل است بر سی باب و هفتاد حدیث از رقم ۳۵۷۱ تا رقم ۳۶۴۰. ۱۹- کتاب علم که شامل است بر سیزده باب و بیست و هشت حدیث از رقم ۳۶۴۱ تا رقم ۳۶۶۸. ۲۰- کتب الاشربه که شامل است بر بیست و دو باب و شصت و هفت حدیث از رقم ۳۶۶۹ تا رقم ۳۷۳۵. ۲۱- کتاب اطعمه که شامل است بر پنجاه و پنج باب و صد و نوزده حدیث از رقم ۳۷۳۶ تا رقم ۳۸۵۴. ۲۲- کتاب طب که شامل است بر بیست و چهار باب و هفتاد و یک حدیث از رقم ۳۸۵۵ تا رقم ۳۹۲۵. ۲۳- کتاب عتق که شامل است بر پانزده باب و چهل و سه حدیث از رقم ۳۹۲۶ تا رقم ۳۹۶۸. ۲۴- کتاب حروف و قرائت که شامل است بر چهل حدیث از رقم ۳۹۶۹ تا رقم ۴۰۰۸ که مصنف آن را باب‌گذاری نکرده است. ۲۵- کتاب حمام که شامل است بر سه باب و یازده حدیث از رقم ۴۰۰۹ تا رقم ۴۰۱۹. ۲۶- کتاب لباس که شامل است بر چهل و هفت باب و صد و سی و نه حدیث از رقم ۴۰۲۰ تا رقم ۴۱۵۸. ۲۷- کتاب ترجل که شامل است بر بیست و یک باب و پنجاه و پنج حدیث از رقم ۴۱۵۹ تا رقم ۴۲۱۳. ۲۸- کتاب خاتم که شامل است بر هشت باب و بیست و شش حدیث از رقم ۴۲۱۲ تا رقم ۴۲۳۹. ۲۹- کتاب فتن که شامل است بر هفت باب و سی و نه حدیث از رقم ۴۲۴۰ تا رقم ۲۲۷۸. ۳۰- کتاب مهدی که شامل است بر دوازده حدیث از رقم ۴۲۷۹ تا رقم ۴۲۹۰. ۳۱- کتاب ملاحم که شامل است بر هجده باب و شصت حدیث از رقم ۴۲۹۱ تا رقم ۴۳۵۰. ۳۲- کتاب حدود که شامل است بر چهل باب و صد و چهل و سه حدیث از رقم ۴۳۵۱ تا رقم ۴۴۹۳. ۳۳- کتاب دیات که شامل است بر سی و دو باب و صد و دو حدیث از رقم ۴۴۹۴ تا رقم ۴۵۹۵. ۳۴- کتاب سنت که شامل است بر سی و دو باب و صد و هفتاد و هفت حدیث از رقم ۳۵۹۶ تا رقم ۴۷۷۲. ۳۵- کتاب ادب که شامل است بر صد و هشتاد باب و پانصد و دو حدیث از رقم ۴۷۷۳ تا رقم ۵۲۷۴ که طبق آنچه استاد محمد محی الدین گفته آخرین رقم کتاب است.