طبقات مشایخ او و مراتب آن‌ها
محمد بن ابی حاتم [۹۳]از بخاری نقل می‌کند که گفته از هزار و هشتاد نفر از اساتید نوشته دارم و نقل کرده‌ام و آن‌ها همه اصحاب حدیث بوده‌اند، باز گوید: حدیث را از کسی ننوشته ام، مگر این که گفته باشد که ایمان قول و عمل است؛ و این هم منحصر در پنج طبقه است:
طبقۀ اول:
کسانی هستند که برای او از تابعین روایت کرده‌اند، مانند: محمد بن عبدالله انصاری که از حمید روایت کرده، مکی بن ابراهیم از یزید بن ابی عبید، عبدالله بن موسی از اسماعیل بن ابی خالد، هشام بن عروه از معروف از علی بن ابی طفیل از علی بن ابی طالب و مانند: ابی نعیم از اعمش، خلاد بن یحیی از عیسی بن طهمان و چون علی بن عیاش و عصام بن خالد از جریر بن عثمان تابعی از بسر بن عبدالله صحابی. و شیوخ این‌ها همه از تابعین بوده‌اند.
طبقۀ دوم:
کسانی بوده‌اند هم عصر تابعین، لکن از ثقات تابعین نشنیده‌اند، مانند: آدم ابن ابی ایاس، ابی مسهر عبدالاعلی بن مسهر، سعید بن ابی مریم، ایوب بن سلیمان بن هلال و امثال آن‌ها.
طبقۀ سوم:
کسانی هستند که حد وسط بین مشایخ او می‌باشند و تابعین را درک نکرده‌اند، بلکه از کبار تبع اتباع نقل کرده‌اند، مانند: سلیمان بن حرب، قتیبه بن سعید، نعیم بن حماد، علی بن مدینی، یحیی بن معین، احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، ابوبکر و عثمان بنا ابی شیبه و امثال این‌ها. ضمناً از لحاظ اخذ امام مسلم از این طبقه با بخاری شرکت جسته است.
طبقۀ چهارم:
رفقاء او بوده‌اند، در طلب و کسانی که قبل از او کمی از احادیث را شنیده‌اند، مانند: ابی حاتم رازی، محمد بن عبدالرحیم صاعقه، عبد بن حمید، احمد بن نظر و نظایر این‌ها. از این طبقه به همین منظور اخذ کرده که در نزد مشایخ خود این احادیث را نیافته یا فوت وقت کرده و به آن نرسیده است.
طبقۀ پنجم:
عده‌ای هستند هم‌سن و هم‌استاد و طلبۀ او که برای فایده از آن‌ها سماع کرده است، مانند: عبدالله بن حماد آملی، عبدالله بن ابی عاص خوارزمی، حسین بن محمد قبانی، ابی عیسی ترمذی و غیر این‌ها که کمی را از ایشان نقل کرده است.
بخاری می‌گوید [۹۴]: «محدث کامل نیست، مگر این که از مافوق و هم‌ردیف خود و یا پایین‌تر از خود نقل و استفاده کند». و این کار را کرده و از آن‌ها نوشته دارد و از بالاتر از خود و هم‌درجۀ خود و پایین‌تر از خود بهره‌یاب شده است.
[۹۳] مقدمۀ صحیح بخاری، ادارة الطباعة المنیریه، چاپ مصر صفحۀ ۶. [۹۴] مقدمۀ صحیح بخاری ادارة الطباعة المنیریه، چاپ مصر صفحۀ ۷.