آثار گلدزیهر
از گلدزیهر آثار گوناگونی به جای مانده است و در میان آثار وی، چند کتاب و مقاله بیشتر مورد توجه و نقد قرار گرفته که عبارتند از:
١- سخنرانی‌هایی دربارۀ اسلام Vorlesungen uber den Islam.
گلدزیهر این سخنرانی‌ها را در مجموعه‌ای گرد آورده و به صورت کتاب مستقلّی انتشار داده است. کتاب مزبور در اروپا به انگلیسی ترجمه و چاپ شده (سال ١٩٨١) و در شرق اسلامی نیز موردتوجه قرار گرفته است. ابتدا سه تن از مترجمان مصری، آن را با عنوان «العقیدة والشريعة في الإسلام» به زبان عربی برگردانده‌اند، و در ذیل برخی از صفحات آن، تعلقیات کوتاهی آورده‌اند و رأی گلدزیهر را رد کرده‌اند. این سه تن محمد یوسف موسی و عبدالعزیز عبدالحق و علی حسن عبدالقادر نام دارند. نقد ایشان به دلیل اختصار، مورد پسند دانشمند معاصر مصری، استاد محمد غزالی قرار نگرفته و کتابی تحت عنوان «دفاعٌ عنِ العقیدة والشريعة» در پاسخ گلدزیهر نگاشته است، و در مقدمۀ آن می‌نویسد:
«وَالحقُّ أنَّ الكتابَ من شرِّ ما ألّف عنِ الإسلامِ وأسوأ ما وُجِّهَ إلیهِ من طعناتٍ وأنَّ التعلیقاتِ القلیلةَ الّتي جاءتْ في ذیلِ بعضِ الصّفحاتِ - في التّرجمةِ العربیّةِ - كانتْ سدوداً محدودةً أمام موجاتٍ طاغیةٍ منَ الإفك والعدوان»[١٥٥].
یعنی: «حق آن است که این کتاب (نوشتار گلدزیهر) از بدترین آثاری است که دربارۀ اسلام تألیف شده و از زشت‌ترین طعنه‌هایی است که بر اسلام زده‌اند و حاشیه‌های اندکی که در ذیل پاره‌ای از صفحات در ترجمۀ عربی آن، آمده سدّی محدود و کم‌توان در برابر امواج سرکش تهمت و ستم به شمار می‌آید».
سپس، کتاب «العقیدة والشّريعة في الإسلام» به وسیلۀ علینقی منزوی از عربی به پارسی ترجمه شده و با عنوان «درس‌هایی از اسلام» انتشار یافته است. مترجم، پاورقی‌های استادان مصری را حذف کرده و تعلیقاتی از خود به کتاب افزوده است.
٢- گرایش‌های مسلمین در تفسیر قرآن.
این کتاب در سال ١٩٢٠ در لیدن منتشر شده و از آثار برجستۀ گلدزیهر به شمار می‌آید. دکتر عبدالحلیم نجّار یکی از نویسندگان مصری، کتاب مزبور را تحت عنوان «مذاهبُ التّفسیر الإسلامي» به عربی ترجمه نموده و حواشی مفیدی بر آن نگاشته است. این کتاب دیدگاه‌های گوناگون مسلمانان را در تفسیر قرآن کریم بیان می‌کند.
٣- ظاهریّه، مذهب و تاریخ ایشان.
گلدزیهر در این کتاب تنها از مذهب ظاهریّه سخن نگفته بلکه از مذاهب گوناگون فقهی در جهان اسلامی و از تفاوت روش‌های آنان با روش ظاهریان و از اتفاق و اختلاف مذاهب مزبور و از سیر تاریخی مذهب ظاهریّه بحث کرده است. کتاب گلدزیهر به مآخذ و منابعی اشاره می‌کند که پاره‌ای از آن‌ها هنوز به چاپ نرسیده‌اند و از این حیث در خور اهمیّت شمرده می‌شود.
٤- موضع‌گیری قُدمای اهل سنّت در برابر علوم یونانی.
این نوشته به صورت مقاله‌ای به چاپ رسیده و دکتر عبدالرحمن بدوی، ترجمۀ آن را به زبان عربی در کتاب «التّراثُ الیونانيُّ في الحضارةِ الإسلامیة» آورده است. گلدزیهر در این نوشتار به خطای شگفتی در افتاده که از خاورشناسی عربی‌دان، انتظار نمی‌رود! (به نقد آثار وی در همین بخش نگاه کنید).
٥- علاوه بر این‌ها گلدزیهر فصولی از کتاب «فضائحُ الباطنیّه» یا «المستظهریّ اثر ابوحامد غزالی را در سال ١٩١٦ به چاپ رسانده و نیز بر کتاب «التوحید» اثر محمدبن تومرت (ملقّب به المهدی) بنیانگذار دولت موحدّین در مغرب، مقدمه‌ای نگاشته و همچنین کتاب «المعمّرین» اثر أبوحاتم سجستانی را با دیباچه‌ای همراه کرده و به چاپ رسانیده است. مقالات دیگری هم از گلدزیهر به جای مانده، به ویژه آنچه در «دائرة المعارف اسلام» چاپ اروپا از وی آورده‌اند.
٦- مجموعه‌ای از آثار گلدزیهر نیز تحت عنوان: "Gesammelte Schriften" در اروپا ضمن چند مجلّد به چاپ رسیده است.
[١٥٥]- دفاع عن العقیدة والشریعة، اثر محمّد الغزالی، صفحه ٩، چاپ قاهره.