(٤) خطای بروکلمان دربارۀ باقلانی
مقالۀ «باقلانی» را خاورشناس شهیر آلمانی، کارل بروکلمان (Brockelman) در دائرة‌المعارف اسلام نوشته است. اما شگفت آنکه اولاً نام وی را «أبوبکربن علی» ضبط نموده[٢٧٩] با آنکه «ابوبکر، محمدبن طیّب» بوده است[٢٨٠]. و ثانیاً می‌نویسد: «از مصنّفات وی جز کتابی در اعجاز قرآن که در قاهره به سال ١٣١٥ چاپ شده، باقی نمانده است»![٢٨١] با آنکه علاوه بر «اعجاز القرآن» کتاب «البیانُ عنِ الفرقِ بینَ المعجزاتِ والکرامات» از باقلانی به سال ١٩٥٨ در بیروت چاپ شده و نیز کتاب «التّمهید» باقلانی در سال ١٣٦٦ هجری قمری در قاهره به چاپ رسیده و همچنین کتاب «الإنصاف» وی در قاهره به سال ١٣٦٩ به زیور چاپ درآمده است. اگر کسی گمان کند شخصی که ما از او سخن می‌گوییم جز آن باقلانی است که بروکلمان بدان اشارت می‌کند! راه خطا پیموده زیرا کتاب «إعجاز القرآن» که در سال ١٣١٥ در قاهره به چاپ رسیده از آنِ ابوبکر محمدبن طیّب باقلانی است که کتاب‌های «البیان» و «التّمهید» و «الإنصاف» را نیز تصنیف کرده است. از سوی دیگر، وفات وی در سال ٤٠٣ هجری قمری رخداده و این تاریخ دقیقاً با آنچه بروکلمان آورده برابر است. پیداست که هردو نام از آن یک تن می‌باشد و بروکلمان در ضبط اسم پدر و آثاری که از باقلانی باقی مانده، اشتباه کرده است. ناگفته نماند که بروکلمان در ذیل مقالۀ خود، خواننده را به کتاب «وفیات‌الأعیان»[٢٨٢] ارجاع می‌دهد. در حالیکه وفیات‌الأعیان نیز از «ابوبکر، محمد بن طیّب» نام می‌برد نه از شخص دیگری به نام «ابوبکربن علی»!
گمان می‌رود که اشتباه بروکلمان از آنجا ناشی شده است که در همان صفحات از کتاب «وفیات‌الأعیان» نامی از «محمدبن علیّ بن طیّب» برده شده است، و بروکلمان او را با «محمدبن طیّب» اشتباه کرده با آنکه نام مزبور از آنِ أبوالحسین بصری، دانشمند مشهور معتزلی است نه باقلانی، متکلّم نامدار اشعری!
[٢٧٩]- دائرة المعارف الإسلامیة، ج ٦، ص ١٠٥.
[٢٨٠]- به: تاریخ بغداد، اثر خطیب بغدادی، ج ٥، ص ٣٧٩ چاپ قاهره و نیز: وفیات‌الأعیان، اثر ابن خلّکان، ج ٤، ص ٢٦٩، چاپ بیروت بنگرید.
[٢٨١]- مترجمان عربی، عبارت بروکلمان را چنین ترجمه کرده‌اند: لمْ یبقَ منْ مصنّفاتهِ إلاّ كتابٌ فی «إعجازِ القرآنِ» طبعَ فی القاهرۀ سنۀ ١٣١٥ ه (دائرة المعارف الإسلامیة، ج ٦، ص ١٠٦).
[٢٨٢]- وفیات الأعیان، ج ٤، ص ٢٦٩، چاپ بیروت.