نقد آثار خاور شناسان

آثار گیب

هامیلتون گیب آثار گوناگونی از کتاب و مقاله از خود به جای نهاده، و در ایران برخی از آثار وی را به فارسی ترجمه کرده‌اند. ما در اینجا آثار مزبور را معرّفی می‌کنیم و سپس به نقد آن‌ها می‌پردازیم.

١- اسلام، بررسی تاریخی (Islam a historical survey). این کتاب دربارۀ پیامبر بزرگ اسلام  ج، قرآن کریم، حدیث و سنّت، مذاهب اسلامی و اسلام در جهان نو... به بحث پرداخته و به نحوی فشرده، معرّفی اسلام و حرکت تاریخی آن را عهده گرفته است. نویسنده در برخی از موارد جانب انصاف را رعایت نموده و در پاره‌ای از مواضع نیز دچار خطا شده که در همین مقاله نمونه‌ای از لغزش‌های وی را نشان خواهیم داد. کتاب «اسلام، بررسی تاریخی» بوسیلۀ منوچهر امیری به فارسی ترجمه شده و به چاپ رسیده است.

٢- درآمدی بر ادبیات عرب (Arabic literature, an Introduction. این کتاب به ادبیات عرب از دوران پیش از اسلام می‌نگرد سپس از ادبیات دوره‌های اسلامی بحث می‌کند و سرانجام، ادب عربی را در عصر جدید مورد توجه قرار می‌دهد. در کتاب مزبور، سخن به اختصار ادا شده و مؤلّف قصد داشته تا خواننده را به اجمال از سیر تاریخی ادب عربی آگاه کند. اشتباهات هامیلتون گیب در آنجا که از قرآن مجید و شخصیت رسول اکرم  ج سخن می‌گوید چشمگیر است. کتاب «درآمدی بر ادبیات عرب» را یعقوب آژند به پارسی برگردانده است.

٣- ادبیات نوین عرب (Studies incontemporary Arabic literature). این کتاب در تکمیل کتاب گذشته، ادبیات عرب را در قرن نوزدهم و نیمۀ اول قرن بیستم پی می‌گیرد و از نویسندگان نامور سوری و لبنانی مصری همانند جرجی زیدان، طه حسین، منفلوطی و دیگران یاد می‌کند. هامیلتون گیب در کتاب «ادبیّات نوین عرب» بیشتر به ادبیات منثور در زبان عربی توجه نموده و از بحث دربارۀ ادبیات منظوم غفلت کرده است. کتاب مزبور را نیز ـ همچون کتاب پیشین ـ دکتر یعقوب آژند به فارسی برگردانده است.

٤- مذهب و سیاست در مسیحیّت و اسلام. هامیلتون گیب در این رساله نشان می‌دهد که پیوند اسلام و سیاست با پیوندی که در مسیحیّت میان کلیسا و دولت برقرار شده تفاوت دارد. گیب اظهار عقیده می‌کند که:

جامعۀ اسلامی در دنیایی که خود سازمان سیاسی‌اش را پایه گذاشت، به تدریج نشو و نما کرد ولی هنگامی که مسیحیّت به ظهور رسید، دولتی از پیش موجود بود و آیین مزبور در آن دولت تدریجاً توسعه یافت. گیب این مسأله را پی‌گیری می‌‌کند و برتری حرکت سیاسی اسلام را بر مسحیّت نشان می‌دهد و بحث را به مسائل گوناگونی می‌کشاند. این مقاله به وسیلۀ مهدی قائنی به پارسی ترجمه شده و به چاپ رسیده است.

٥- تطوّر تاریخ‌نگاری در اسلام. این مقاله چنان که از عنوانش پیداست، از تاریخ‌نگاران مسلمان در قرون گوناگون سخن گفته و آثار ایشان را به اجمال معرفی کرده است. مقالۀ مزبور به وسیلۀ یعقوب آژند ترجمه شده و در خلال مجموعه‌ای تحت عنوان «تاریخ‌نگاری در اسلام» به چاپ رسیده است.

٦- ادبیات شرح‌حال‌نویسی در اسلام. این مقالۀ کوتاه نیز به وسیلۀ یعقوب آژند ترجمه شده و در همان مجموعه به چاپ رسیده است.

هامیلتون گیب بجز این آثار، کتاب‌ها و مقالات دیگری هم دارد که به زبان فارسی ترجمه نشده و از جملۀ آن‌ها: مطالعاتی در زمینۀ تمدّن اسلامی Studies on civilization of Islam است. و نیز کتاب جریان‌های جدید در اسلام Modern Trends in Islam. و همچنین کتاب فتوحات عرب در آسیای میانه The Arab conguests in central Asia. هامیلتون گیب «سفرنامۀ ابن‌بطوطه» را به زبان انگلیسی ترجمه کرده و در نگارش «دائرة المعارف اسلام (چاپ اروپا) نیز شرکت داشته و همچنین «دانشنامۀ مختصر اسلام» را با همیاری «کرامرز» تألیف کرده است.