نقد آثار خاور شناسان

آثار دُزی

از رینهارت دزی آثار متعدّدی بر جای مانده و در مقدمۀ یکی از کتاب‌های وی، بیست و هفت کتاب و مقاله از وی برشمرده‌اند ولی برخی از این کتاب‌ها، به منزلۀ چند کتاب شمرده می‌شود و برای تألیف آن‌ها تلاش بسیار صورت گرفته است. ما، در اینجا از اهمّ آثار دُزی یاد می‌کنیم:

١- یکی از مهم‌ترین آثار دُزی «پیوست فرهنگنامه‌های عربی Suppliment aux Dictionnaires Arabes» نام دارد. بنای دُزی در این کتاب بر آن است که واژه‌هایی را که در لغتنامه‌های عربی نیاورده‌اند، یاد کرده و توضیحاتی دربارۀ آن‌ها بیاورد. اصل فرانسوی این کتاب، در دو مجلّد بزرگ به چاپ رسیده و صدها واژۀ عربی را در بر دارد. کتاب مزبور را محمد سلیم النّعیمی از فرانسه به زبان عربی برگردانده و نام و عنوان «تكملة المعاجم العربيّة» بر آن نهاده است. کتاب دزی بر مبنای اثری از: ادوارد لین Lan خاورشناس انگلیسی تهیه شده که مدت دو سال در مصر اقامت گزید و فرهنگنامۀ بزرگی به ا نگلیسی و عربی ترتیب داد و آن را «مدّ اللغة» نام نهاد.

دُزی باتوجه به اثر مذکور، فرهنگنامۀ خود را نوشت و از این راه به زبان عربی خدمتی ارزنده کرد. مترجم کتاب دُزی نیز رنج فراوان برده و به تکمیل خدمت دُزی اهتمام ورزیده است، و در مقدمۀ کتابش می‌نویسد:

«صحّحتُ أخطاءَهُ وَوضّحتُ غوامضَهُ وفصّلتُ مجملَهُ».[١٩٣]

یعنی: «من خطاهای این کتاب را اصلاح کردم و مبهمات آن را روشن ساختم و آنچه را که مختصر بود، گستردم».

٢- دومین کتاب مشهور دُزی «فرهنگ اساسی لباس‌های عرب Dictionnaire detaille des noms des vetements chez les Arabes» نام دارد. در این کتاب دُزی، جامه‌های گوناگون مردم عرب زبان را نام می‌برد و به توضیح ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازد. کتاب دُزی بوسیلۀ دکتر حسینعلی هروی تحت عنوان «فرهنگ البسۀ مسلمانان» به پارسی ترجمه شده و به چاپ رسیده است.

٣- کتاب دیگری از دزی به یادگار مانده «تاریخ اسلام از سپیده‌دم آن تا سال ١٨٦٣» نام دارد که به زبان هلندی نگاشته شده و در شهر لیدن به چاپ رسیده است.

٤- کتاب دیگری که دزی نگاشت «تاریخ مسلمانان در اسپانیا تا فتح‌ مرابطین» نام دارد که در چهار جزء تألیف شده و مجموعاً شامل ١٤١٠ صفحه است. کتاب مزبور را به زبان اسپانیایی نیز ترجمه کرده‌اند و در مادرید آن را به چاپ رسانیده‌اند و به عنوان یکی از مراجع مهمّ تاریخ اسپانیا از آن نام می‌برند.

٥- از رینهارت دزی مقاله‌ای تحت عنوان «ابن رشد و فلسفۀ او» نیز به یادگار مانده که آن را در ردّ ارنست رنان Renan نویسندۀ نامدار فرانسوی نگاشته و در سال ١٨٥٣ در «مجلۀ آسیایی» به چاپ رسیده است.

٦- دزی علاوه بر نگارش کتاب و مقاله، گاهی به چاپ کتب مهم تاریخی نیز دست می‌زد که از جمله می‌توان کتاب «نفخُ الطّیبِ في غصنِ الأندلسِ الرّطیبِ» اثر ابوالعبّاس مُقّری مشهور به تلمسانی و نیز کتاب «البیانُ المغربِ في أخبارِ ملوك الأندلس والمغرب» اثر «ابن عذاری مراکشی» را نام برد که دزی بر هردو کتاب، مقدمه نگاشته و برای آن‌ها فهرست‌هایی ترتیب داده و به چاپشان اهتمام ورزیده است.

٧- دزی برخی از آثار خود را به دستیاری دیگری نگاشته چنانکه «فرهنگ واژه‌های اسپانیایی و پرتغالی که از عربی مشتق شده‌اند» اثر دیگر دزی است که آن را به کمک دکتر انگلمان (Engelman) تألیف کرده و با عنوان فرانسوی «Glossaire des mots Espagnols et Portugais derives de l’Arabe» انتشار یافته است.

جز این‌ها کتاب‌ها و مقالات چندی از دزی به جای مانده که از ذکر آن‌ها در این مقام، صرف‌نظر می‌کنیم.

[١٩٣]- به مقدمه: تكملة المعاجم العربیة، ج ١، ص ٥، چاپ عراق بنگرید.