سورۀ علق مکی و شامل ۱۹ آیه می‌باشد

سورة العلق (مكية وهي تسع عشرة آية)

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ ١ خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ ٢ ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ ٣ ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ ٤ عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ ٥﴾[العلق:۱-۵].

ترجمه: به نام خدای کامل الذات و الصفات رحمن رحیم. بخوان بنام پروردگارت که آفرید(۱) انسان را از علق (خون بسته) آفرید(۲) بخوان در حالی‌که پروردگارت ارجمندتر است(۳) آنکه بیاموخت به وسیلۀ قلم(۴) آموخت به انسان آنچه را که نمی‌دانست.(۵)

نکات: این سوره اولین سوره‌ای است که نازل شده، مقصود ما پنج آیۀ اول سوره است، و بعضی گفته‌اند سورۀ حمد اولین سوره است و ممکن است هر دو قول صحیح باشد، یعنی از جهت سورۀ کامل سورۀ حمد و از جهت بعضی از سوره این آیات تا جملۀ: ﴿مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ﴾. بدین معنی که پس از نزول پنج آیۀ اول این سوره که فرموده بخوان به نام پروردگارت.....، پیامبرصپیش خود می‌گفته چگونه نام خدا را بخوانم و خدایتعالی با نزول سورۀ حمد چگونگی این خواندن را به رسول خود یاد داده و او را به انجام نماز امر فرموده است. روایت شده که رسول خداصفرمود: فرشتۀ وحی بر من آشکار شد و گفت بخوان، من گفتم چه بخوانم؟ گفت: ﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ....﴾بخوان به نام پروردگارت... و حضرت آنچه وحی شده می‌خوانده در لوح سینه ضبط نموده است. و در زمان ما مشهدی کاظمی از اراک ایران و بی‌سواد بود ولی تمام قرآن را حفظ داشت و می‌گفت من به تفضل الهی حافظ قرآن شدم و معاصرین ما هزاران نفر او را دیدند و خود اینجانب نیز او را از نزدیک ملاقات کردم، در حالیکه این حقیر مطلبی را ده‌ها بار بخوانم باز فراموش می‌کنم، و این نوع تفضلی دیگر از خداست.

﴿كَلَّآ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَيَطۡغَىٰٓ ٦ أَن رَّءَاهُ ٱسۡتَغۡنَىٰٓ ٧ إِنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ ٱلرُّجۡعَىٰٓ ٨ أَرَءَيۡتَ ٱلَّذِي يَنۡهَىٰ ٩ عَبۡدًا إِذَا صَلَّىٰٓ ١٠ أَرَءَيۡتَ إِن كَانَ عَلَى ٱلۡهُدَىٰٓ ١١ أَوۡ أَمَرَ بِٱلتَّقۡوَىٰٓ ١٢ أَرَءَيۡتَ إِن كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰٓ ١٣ أَلَمۡ يَعۡلَم بِأَنَّ ٱللَّهَ يَرَىٰ ١٤ كَلَّا لَئِن لَّمۡ يَنتَهِ لَنَسۡفَعَۢا بِٱلنَّاصِيَةِ ١٥ نَاصِيَةٖ كَٰذِبَةٍ خَاطِئَةٖ ١٦ فَلۡيَدۡعُ نَادِيَهُۥ ١٧ سَنَدۡعُ ٱلزَّبَانِيَةَ ١٨ كَلَّا لَا تُطِعۡهُ وَٱسۡجُدۡۤ وَٱقۡتَرِب۩ ١٩﴾ [العلق:۶-۱۹].

ترجمه: حقا که انسان سرکش می‌شود(۶) که خود را بی‌نیاز ببیند(۷) محققا بازگشت به سوی پروردگار توست(۸) آیا دیدی کسی را که نهی می‌کند(۹) بنده‌ای را چون نماز بخواند(۱۰) آیا دانستی که اگر بر هدایت بود(۱۱) و یا امر به تقوی می‌نمود (بهتر بود)(۱۲) آیا دیدی اگر تکذیب کند و رو گرداند (۱۳) آیا ندانست که خدا می‌بیند(۱۴) زینهار اگر خودداری نکند موی پیشانیش را گرفته و می‌کشیم(۱۵) موی پیشانی دروغگوی خطاکاری را(۱۶) پس او انجمن خود را بخواند(۱۷) ما به زودی مأمورین عذاب را خواهیم خواند(۱۸) زنهار او را اطاعت مکن و سجده کن و تقرب جوی.(۱۹)

نکات: ﴿إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَيَطۡغَىٰٓ﴾اگر چه عام است، ولی مورد نزول ابوجهل است، چون دید رسول خداصنماز می‌خواند آمد مانع شد و گفت: آیا تو را از این کار نهی نکردم. رسول خداصاو را زجر نمود، او گفت: انجمن و یاران من از هر‌کسی زیادتر است، این است که خدا فرموده: ﴿فَلۡيَدۡعُ نَادِيَهُۥ﴾ [۲۷۳]، و ابوجهل می‌گفت: اگر ببینم محمدصبرای خدایش سجده می‌کند، گردن او را پامال می‌کنم [۲۷۴]. و چون سورۀ الرحمن نازل شد رسول خداصفرمود: چه کس این سوره را بر مردم می‌خواند؟ ابن مسعود برخاست و عرض کرد: من می‌خوانم و چون ابن مسعود ضعیف البنیه بود رسول خداصفرمود: بنشین، دو مرتبه و سه مرتبه رسول خداصبه اصحاب خود پیشنهاد کرد و ابن مسعود برخاست، به هر حال ابن مسعود اجازه گرفت و آمد و دید مشرکین به دور کعبه مجتمعند، پس رسول خداصبسیار متأثر شد زیرا چون ابن مسعود شروع به قرائت نمود ابوجهل چنان سیلی به گوش او زد که گوش او شکافت و خون جاری شد، جبرئیل آمد و این آیات را آورد [۲۷۵].

[۲۷۳] واحدی، أسباب النزول (ص: ۳۳۹). و نگا: طبرسی، مجمع البیان (۵/۵۱۶)؛ و بغوی، معالم التنزیل (۸/۴۸۰). [۲۷۴] طبرسی، مجمع البیان (۵/۵۱۵)؛ و نگا: طبری، جامع البیان (۲۴/۱۱۵)؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر (۳۲/۲۰)؛ و واحدی در أسباب النزول و... [۲۷۵] فخر رازی، التفسیر الکبیر (۳۲/۲۳-۲۴). اما در آن اشاره نشده که این واقعه سبب نزول این سوره بوده است.