نکاتی دربارهی سجدهی سهو : [۱۲۲]
۱- هرگاه نمازگزار قبل از اتمام نماز سلام داد، چنانکه تا مدت زمان طولانی بیاد نیاورد (که نمازش را کامل نخوانده) باید از نو نماز بخواند، ولی چنانچه بعد از زمان کوتاهی مثلا پنج دقیقه بیاد آورد، بازگردد و نمازش را (از جایی که مانده ادامه داده) و کامل کند و سلام دهد، و بعد از سلام به دلیل سهوش دو سجده ببرد (و دوباره) سلام میدهد.
۲- هرگاه نمازگزار در نماز خود قیام، یا نشستن، یا رکوع، یا سجدهای (را سهوا) اضافه کرد، چنانچه بعد از فارغ شدن از (آن عمل) اضافه بیاد آورد، لازم به چیزی جز دو سجدهی سهو (بعد از سلام) نیست، اما اگر در اثنای انجام آن عمل اضافی بیاد آورد (که عملی اضافه انجام میدهد) بر او واجب است تا از انجام آن عمل بازگردد، و بعد از سلام (پایانی نماز) دو سجدهی سهو برده و دوباره سلام میدهد.
۳- اگر رکنی از ارکان نماز -بجز تکبیرة الاحرام- را بدلیل فراموشی انجام نداد و آن را ترک کرد، چنانچه به مکان آن رکن در رکعت بعدی رسید، باید رکعت قبل را که در آن رکن را ترک نموده بود حساب نکند و بلکه رکعت بعد از آن را جایگزین آن نماید. اما اگر هنوز به مکان آن عمل (ترک شده) در رکعت بعدی نرسیده بود، بر او واجب است تا به محل رکن ترک شده بازگردد و آن را بنحو صحیح انجام دهد و نمازش را از آنجا ادامه دهد، و در هر دوحالت بر او واجب است تا بعد از سلام سجدهی سهو ببرد [۱۲۳].
۴- هرگاه در تعداد رکعتهای (انجام دادهی خود) شک کرد که مثلا آیا دو رکعت نماز خوانده یا سه رکعت؟ خارج از دو حالت زیر نیست:
حالت اول: او یکی از دو امر (دو یا سه رکعت) را ترجیح میدهد و سپس بر اساس آن نمازش را تمام کرده و سلام میدهد.
حالت دوم: نمیتواند یکی از دو امر را ترجیح دهد، در این حالت بنا را بر یقین میگذارد که یقین (در اینجا یعنی درنظر گرفتن) کمترین (رکعت)، سپس نمازش را بر اساس آن تمام میکند.
در حالت اول بعد از سلام سجدهی سهو میبرد (و باز سلام میدهد).
در حالت دوم قبل از سلام سجدهی سهو میبرد.
۵- هرگاه از روی فراموشی تشهد اول را ترک نمود - حکم مابقی واجبات نماز بمانند حکم تشهد اول است -:
- اگر تا بعد از بلند شدن کامل (قائم ایستادن) بیاد نیاورد، در این حالت نمازش را ادامه میدهد و لازم به بازگشتن برای خواندن تشهد نیست، ولی بعد از اتمام نمازش و قبل از سلام دو سجدهی سهو میبرد.
- اگر بعد از برخواستن و قبل از آنکه بطور کامل قائم بایستد [۱۲۴]، بیاد آورد، در این حالت بایستی بازگردد و تشهد خود را بخواند و سپس نمازش را ادامه داده و کامل میکند و سلام میدهد، سپس سجدهی سهو میبرد و باز سلام میدهد.
- اگر قبل از آنکه برخیزد و رانش از ساق پایش جدا شود، (بلافاصله) بیاد آورد، در این حالت باید (زود) بنشیند سپس نمازش را ادامه و کامل کند ولی نیازی به سجدهی سهو نیست، زیرا او مرتکب اضافه یا نقصی در نمازش نشده است [۱۲۵].
۶- اگر نمازگزار قبل از آنکه نمازش را تمام کند، عمداً سلام داد، نمازش باطل است.
۷- هرگاه نمازگزار در نماز خود قیام یا نشستن یا رکوع یا سجدهای را عمداً اضافه انجام دهد، نمازش باطل است.
۸- هرگاه رکنی از ارکان نماز را ترک کرد:
اگر (آن رکن ترک شده) تکبیرة الاحرام بود، پس نمازی برای او محسوب نمیشود، حال چه عمدی بوده باشد و چه سهواً فراموش کرده باشد، زیرا نمازش (با ترک تکبیرة الاحرام) منعقد نمیشود، و اگر رکن ترک شده غیر از تکبیرة الحرام باشد، چنانچه از روی عمد بوده باشد نمازش باطل است [۱۲۶].
۹- هرگاه یکی از واجبات نماز [۱۲۷]را عمداً ترک نمود، نمازش باطل است.
۱۰- اگر (مکان) سجدهی سهو بعد از سلام پایانی نماز باشد، لازمست تا بعد از انجام دو سجدهی سهو دوباره سلام دهد [۱۲۸].
تحریر محمد بن صالح العثیمین در تاریخ: ۱۱/۶/۱۴۱۰ﻫ.ق.
[۱۲۲] ترجمهی: «رسالة فوائد عن سجود السهو»، مجموع فتاوی و رسائل علامه محمد بن صالح العثیمین، جلد چهاردهم، باب سجود السهو. [۱۲۳] اگر تکبیرة الاحرام را فراموش کرد، در هر حالتی لازمست تا نمازش را قطع کند و از نو بخواند. [۱۲۴] یعنی هنوز کمر وی راست نشده و در حالت خمیده است. [۱۲۵] همانطور که مؤلف گرامی اشاره کردند؛ حکم بقیهی واجبات در نماز نیز بدینگونه است، یعنی هرگاه یکی از واجبات نماز را فراموش کرد؛ اگر قبل از آنکه وارد رکن بعد از آن عمل واجب شود، بیاد آورد، بایستی بازگردد و آن عمل واجب را انجام داده و در آخر سر هم بعد از سلام دو سجدهی سهو میبرد، زیرا او در این حالت عملی اضافه در نمازش انجام داده است. ولی اگر وارد رکن بعد از آن عمل واجب شد و بعد بیاد آورد، در اینحالت نیازی به بازگشت به محل عمل واجب نیست، بلکه نمازش را ادامه دهد، ولی در عوض در انتهای نمازش و قبل از آنکه سلام دهد ابتدا دو سجدهی سهو میبرد بعد سلام پایانی نمازش را میدهد، زیرا در اینحالت نقصی در نمازش رخ داده است. و اگر بلافاصله بیاد آورد پس در اینحالت آن عمل را در جای خود انجام داده و نیازی هم به سجدهی سهو نیست، زیرا مرتکب اضافه یا نقصی در نمازش نشده است. [۱۲۶] اگر سهواً باشد، قبلاً در نکتهی سوم توضیح داده شد چکار کند. [۱۲۷] مانند تشهد اول یا ذکر «سبحان ربي الأعلى»در سجده. [۱۲۸] بعد از انجام دو سجدهی سهو نیازی به خواندن تشهد نیست، بلکه بلافاصله سلام دهد، و اذکار سجدهی سهو بمانند اذکار سجدهی معمولی داخل نماز است.