احکام سجدۀ سهو

و شک در نماز خارج از دو حالت نیست:

حالت اول: شخص نمازگزار بین دو امری که در آن دچار تردید شده است یکی را ترجیح می‌دهد، در این صورت به مقتضای امری که ترجیح داده عمل می‌کند و نمازش را بر اساس آن کامل نموده و سلام می‌دهد، بعد ( به سبب این شک) دو سجده می‌برد و سلام می‌دهد [۱۰۷].

مثلا شخصی نماز ظهر می‌خواند و بعد در شک می‌افتد که آیا در رکعت دوم است یا سوم؟ اما راجح نزد وی اینست که در رکعت سوم قرار دارد، بنابراین او آن رکعت را بعنوان رکعت سوم خود در نظر می‌گیرد و بعد از آن رکعت دیگری خوانده و سلام می‌دهد بعد به سبب شکی که بر او وارد شده دو سجده می‌برد و باز سلام می‌دهد.

دلیل آن حدیثی است که در صحیحین و غیر آن دو کتاب از عبدالله بن مسعودسثابت شده است که پیامبر جفرمود: «إِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِى صَلاَتِهِ فَلْيَتَحَرَّ الَّذِى يَرَى أَنَّهُ الصَّوَابُ فَيُتِمَّهُ ثُمَّ - يَعْنِى - يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ»لفظ متعلق به بخاری است.

یعنی: «هرگاه یکی از شما در نماز خویش در شک افتاد (و ندانست چند رکعت خوانده است‌)، سعی کند که صحیح ترین آن را بیاد آورد و نمازش را بر اساس آن کامل کرده، بعد سلام گوید سپس دو سجده‌ی سهو، به جای آورد» [۱۰۸].

حالت دوم: نمازگزار نمی‌تواند یکی از دو امر مورد تردید را ترجیح دهد و لذا به یقین عمل می‌کند و یقین در اینجا در نظر گرفتن کم‌ترین است و بر اساس آن نماز خویش را به اتمام می‌رساند و قبل از آنکه سلام دهد دو سجده‌ی سهو به جای آورده و بعد سلام می‌دهد [۱۰۹].

مثلا شخصی نماز عصر می‌خواند و بعد در رکعتی به شک می‌افتد که آیا رکعت دوم است یا سوم؟، و نمی‌تواند یکی را ترجیح دهد! در این حالت او (باید) به یقین عمل کند، یعنی آن رکعت را بعنوان رکعت دوم خود محسوب می‌نماید و لذا تشهد اول را در آن رکعت می‌خواند و بعد از آن، دو رکعت دیگر خوانده و قبل از آنکه سلام دهد به سجده‌ی سهو رفته بعد سلام می‌دهد.

دلیل آن حدیثی است که مسلم از ابو سعید خدریسروایت کرده که پیامبر جفرمود: «إِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِى صَلاَتِهِ فَلَمْ يَدْرِ كَمْ صَلَّى ثَلاَثًا أَمْ أَرْبَعًا فَلْيَطْرَحِ الشَّكَّ وَلْيَبْنِ عَلَى مَا اسْتَيْقَنَ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يُسَلِّمَ فَإِنْ كَانَ صَلَّى خَمْسًا شَفَعْنَ لَهُ صَلاَتَهُ وَإِنْ كَانَ صَلَّى إِتْمَامًا لأَرْبَعٍ كَانَتَا تَرْغِيمًا لِلشَّيْطَانِ» [۱۱۰].

یعنی: «هرگاه یکی از شما در نمازش دچار شک شد و ندانست چند رکعت خوانده، آیا سه رکعت یا چهار رکعت خوانده است‌؟ باید شک را از خود دور کند و بنای کار را بر یقین بگذارد [۱۱۱]، واز آنجا بقیه نمازش را بخواند سپس قبل از آنکه سلام بدهد دو سجده ببرد، حال اگر پنج رکعت خوانده باشد با انجام این دو سجده نمازش زوج می‌شود و اگر نمازش را چهار رکعت تمام خوانده باشد این دو سجده باعث خواری شیطان است».

[۱۰۷] پس اگر نمازگزار توانست یکی از دو امر مورد تردید را ترجیح دهد، باید بعد از سلام دو سجده‌ی سهو بجای آورد. [۱۰۸] بخاری: ۴۰۱. [۱۰۹] پس در حالتی که نمازگزار نتواند یکی از دو امر مورد تردید را ترجیح دهد، باید قبل از سلام سجده‌ی سهو بجای آورد. [۱۱۰] مسلم:۵۷۱، ابوداود: ۱۰۱۱. [۱۱۱] ‌نمازگزار در رکعت سوم یقین دارد، اما انجام رکعت چهارم است که مورد شک اقرار گرفته، پس چون نمی‌تواند مشخص کند که بالاخره رکعت سوم است یا چهارم؟ بنا را بر یقین می‌گذارد؛ یعنی فرض می‌کند که سه رکعت خوانده است‌ و یک رکعت دیگر می‌خواند، بدین ترتیب شک را از خود دور می‌کند.