پیشگفتار

إن الحمد لله، نحمده ونستعینه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور أنفسنا وسیئات أعمالنا من یهده الله فلا مضل له ومن یضلل فلا هادی له وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله جعلی آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلی یوم الدین وسلم تسلیما کثیرا، ... اما بعد:

بسیاری از نمازگزاران هستند که هرگاه در نماز خود مرتکب اشتباه یا سهوی شدند، نمی‌دانند که چگونه آن خطای خود را جبران نمایند و بطور شایسته‌ای از چگونگی سجده‌ی سهوی که موجب جبران اشتباه آن‌هاست آگاهی ندارند، از اینرو در این کتاب سعی شده است تا اولاً راه‌های به حداقل رسیدن خطا و سهو در نماز بررسی شود و ثانیاً احکام مربوط به سجده‌ی سهو و کیفیت آن مطرح شود.

این کتاب شامل سه قسمت است، قسمت اول که به بررسی موضوع مهم خشوع و اسباب و موانع آن پرداخته است، چرا که خشوع جدای از اینکه موجب ثواب بیشتر است، موجب خواهد شد تا اشتباهات نمازگزار نیز به حداقل برسد. موضوع مربوط به خشوع را در قالب مقدمه‌ی کتاب آورده‌ایم که توسط مترجم به نگارش درآمده است. قسمت دوم کتاب که همان متن اصلی کتاب نیز می‌باشد، احکام سجده‌ی سهو را بطور مفصل بیان می‌کند که در حقیقت ترجمه‌ی «رسالة في سجود السهو»نوشته‌ی، شیخ علامه محمد بن صالح العثیمین/تعالی -از فقهای برجسته معاصر- می‌باشد. در قسمت سوم، برای آنکه مطالب مربوط به مسئله‌ی سجده‌ی سهو در نماز را برای خوانندگان گرامی کامل‌تر آورده باشیم، سوال و جواب‌هایی را نیز از کتاب «مجموع فتاوی ابن عثیمین» قسمت سجده‌ی سهو (و چند منبع معتبر دیگر) انتخاب نمودیم و آن را به ترجمه‌ی رساله‌ی مذکور ملحق نمودیم. همچنین در انتهای رساله‌ی مؤلف، و قبل از پرداختن به سوال و جواب، نکات مهمی از احکام مربوط به سجده‌ی سهو به صورت خلاصه ذکر شده‌اند تا مطالب کلی کتاب دسته بندی شده و باعث شود ماندگاری مطالب آن در ذهن آسان‌تر گردند. یادآور می‌شویم که تمامی پاورقی‌های این کتاب متعلق به مترجم می‌باشد.

اما از جمله ویژگی‌های مثبت این رساله و کتاب اینست که قصد یاری هیچکدام از مذاهب فقهی را نداشته، بلکه در پی نصرت مدلول کتاب و سنت بر مذهب و تعصب مذهبی است. بعبارتی مطالب این رساله بدون تعصب نسبت به مذهب خاصی از مذاهب رایج، و با استناد به کتاب و سنت صحیح نبوی قصد دارد تا رای صواب را بیابد. والحمدلله.

چرا که بی‌گمان تعصب مذهبی، از بزرگ‌ترین بیماری‌هایی است که پدیدار گشته و همواره فراروی این امت قرار گرفته و بر جنبه‌ها و سطوح مختلف، اثر گذاشته است.

ولی روش سلف صالح تأکید بر اصول و ضوابطی از این قبیل بود که: «سخن هر کسی را می‌توان قبول و یا رد کرد، جز سخن خدا و پیامبر جکه باید بی‌چون و چرا پذیرفته شود.

امام ابن ابی العز حنفی/شارح کتاب «عقیده طحاوی» رساله‌ای دارد با عنوان «الاتباع»، این کتاب، ردّی است بر رساله‎ای که هم عصرش، اکمل الدین محمد بن محمود بن احمد حنفی متوفای سال ۷۸۶ هجری قمری تألیف نموده که در آن تقلید مذهب ابوحنیفه/را ترجیح داده و دیگران را به آن تشویق و ترغیب نموده است. ابن ابی العزّ مطالب مبهم و مشکلی را در این کتاب دید و دوست داشت از ترس تفرقه مذموم و پیروی از هواهای نفسانی، آن‌ها را گوشزد نماید و در این ردّ، خیلی موفق بود. وی در این ردّ به روش علمی برخورد نموده که از ادب و نزاکت، حجت قوی، آزاد اندیشی، سعه صدر، دور از تعصب مذموم، و با رغبتی گیرا و جذاب در به دست آوردن دل‌ها و از بین بردن موانع خبر می‎دهد.

او در صفحه ۸۸ از این رساله می‌گوید: «بر هر کسی که طالب علم سودمند است، واجب است که کتاب خدا را حفظ نموده و در آن تدبر نماید. همچنین واجب است که هر اندازه برایش میسر باشد از سنت پیامبر جحفظ نماید و از آن سیراب شود و همراه آن معلوماتی از لغت و نحو که کلامش را اصلاح می‌نماید و برای فهم قرآن و سنت و معانی کلام سلف صالح کمکش می‌کند، یاد بگیرد. سپس به سخنان همه علما: صحابه و علمای بعد از آن هر اندازه برایش میسر باشد بدون آنکه کسی یا کسان خاصی را در نظر داشته باشد، نگاه کنند اگر مسائلی را دید که علما بر آن اتفاق نموده‎اند، از آن تجاوز ننماید و اگر مسائلی را دید که در آن اختلاف نظر داشته‎اند، به ادله‌ی آنان بدون تعصب و تبعیت از هوای نفسانی نگاه کند. سپس بعد از این‌ها هر کس را که خداوند هدایتش کند، هدایت یافته و هر کس را که گمراهش کند، دوست و هدایت کننده‎ای برایش نمی‎یابی».

لذا تبعیت از کتاب (قرآن) و سنّت (احادیث) باید هدف اساسی برای هر فرد مسلمانی بوده و راهی باشد که از آن مسیر حرکت می‌کند و هر عالم و مفتی و مجتهد مذهبی که برای آرای فقهی خود دلیل محکم‌تر و صحیح‌تری داشت، رأی او شایسته‌ی آنست که پذیرفته شود هر چند که بر خلاف مذهب رایج باشد. و این همان خواسته‌ی امامان مذاهب چهارگانه است:

امام ابوحنیفه/می‌فرماید:

«هرگاه چیزی گفته باشم که مخالف با کتاب الله و خبر رسول الله جباشد گفته‌ی من را کنار بگذارید» [۱].

امام شافعی/می‌گوید:

«هرگاه صحت حدیثی ثابت شد آن حدیث صحیح مذهب من است» [۲].

امام احمد/می‌فرماید:

«از من و از امام مالک و امام شافعی و امام اوزاعی و ثوری تقلید نکنید و از چیزی پیروی کنید و احکام و دستورات خود را از جایی بگیرید که آنان بدست آورده‌اند» [۳].

تقلید از مذهبی معین، برای علما و مجتهدین جایز نیست. همچنین بر کسانیکه طالب علم شرعی هستند، بگونه‌ای که دسترسی به کتب فقها داشته و توانایی مطالعه متون فقهی و شرعی و سبک سنگین کردن اقوال آن‌ها را دارند، جایز نبوده که از کسی تقلید کنند. فقط افرادی که چنین توانایی ندارند و از علم شرعی برخوردار نیستند باید از اهل علم، آنکسانی که ملتزم به کتاب و سنت هستند سوال کنند، زیرا خداوند متعال می‌فرماید:

﴿فَسۡ‍َٔلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ إِن كُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ﴾[النحل: ۴۳].

«پس ‌اگر نمی‌دانید از اهل‌ ذکر سؤال‌ کنید».

خدای متعال، همه‌ی ما را از غرض‌ورزی و کینه‌توزی مصون بدارد و بر زبان و قلم ما، سخنانی جاری بفرماید که روشن‌گر راه سعادت باشد و در آخرت، دست‌گیرمان شود، و از الله تعالی خواستاریم که این کتاب را راهنمایی برای طالبان حقیقت قرار فرمایند.

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.

محمد عبداللطیف

یکشنبه ۲۹ اسفند ۱۳۸۹ شمسی

برابر با: ۱۵ ربیع الثانی ۱۴۳۲ قمری

[۱] صفة الصلاة: ص۲۷-۲۸. [۲] صفة صلاة النبی: ص۳۰. [۳] برگرفته از متن کتاب «بدعة التعصب الـمذهبي وآثارها الخطيرة في جمود الفكر وانحطاط الـمسلمين» تألیف، شیخ محمد عید بن جاد الله العباسی است.