آیا هرگاه امام مرتکب اشتباهی شد می‌توان وی را با سخنی آگاه کرد؟
از جناب شیخ سوال شد: هرگاه برای مصلحت نماز، سخنی گفته شود، مثلا امام قرائت فاتحه را فراموش کند به او بگوییم «فاتحه بخوان»، و هرگاه فراموش کرد رکوع و سجده انجام دهد و به وی سبحان الله گفته شد ولی متوجه خطای خود نشد پس به او بگوییم «رکوع نبردی» و.. آیا این (سخن مصلحتی) نماز را باطل می‌کند؟
جواب دادند: آری، سخن (گفتن) نماز را باطل می‌کند. و منظورم از سخن، سخنان آدم‌ها (در نماز) است، و دلیل آن نیز ماجرای معاویه بن حکمساست، او هنگامی رسید که پیامبر جبا اصحابش نماز می‌خواند، (او نیز به جماعت ملحق شد) مردی عطسه کرد و گفت: «الحمدلله»معاویه نیز (در جواب عطسه کننده) گفت: «یرحمك الله»، مردم نیز با چشم‌هایشان به وی خیره شدند، معاویه گفت: وای بر من! مادرم به عزایم بنشیند (چه شده که اینگونه نگاهم می‌کنید؟) بقیه نیز با دست بر ران‌هایشان زدند و خواستند وی را بفهمانند تا ساکت شود، او نیز ساکت شد، هنگامی که پیامبر جنمازش را تمام کرد معاویه را فراخواند، معاویه گفت: پدر و مادرم فدایش باد، هیچ معلمی را بهتر و نیکوتر از از ایشان ندیدم که اینگونه تعلیم دهد، به خدا سوگند نه با خشم به من نگاه کرد و نه سرزنشم کرد! و بلکه فرمود: «إنَّ هذِهِ الصَّلاَةَ لاَ يَصْلُحُ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ كَلامِ النَّاسِ، إنَّمَا هِيَ التَّسْبِيحُ وَالتَّكْبِيرُ، وَقِراءةُ القُرْآنِ» [۲۴۷]. «در این نماز هیچ چیز از سخنان مردم شایسته گفتن نیست، بلکه نماز محل تسبیح و تکبیر و قرائت قرآن است». شاهد (برای گفته‌ی ما) این فرموده‌ی پیامبر جاست: «إنَّ هذِهِ الصَّلاَةَ لاَ يَصْلُحُ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ كَلامِ النَّاسِ»در این نماز هیچ چیز از سخنان مردم شایسته گفتن نیست. و این عام است، چرا که لفظ «شیء»در حدیث، نکره در سیاق نفی است و لذا فایده‌ی عموم را می‌رساند حال چه برای مصلحت نماز باشد و چه مصلحتی نداشته باشد، و بر این اساس برای ما جایز نیست که امام را بوسیله‌ی سخن متوجه (اشتباهش) کنیم، هرگاه در غیر محل سجده امام سجده کرد می‌گوییم سبحان الله و هرگاه در غیر محل قیام، بلند شد می‌گوییم سبحان الله و به وی نمی‌گوییم بنشین! زیرا اگر بگویی بنشین تو کلام آدمی را گفته ای، و نمازت را باطل می‌کند.
اما هرگاه یکی از نمازگزاران از روی نا آگاهی سخن گفت لازم نیست نمازش را تکرار کند، و لذا پیامبر جمعاویه را امر نکرد تا نمازش را تکرار کند در حالیکه او دوبار (در داخل نمازش) سخن گفت، یکبار در جواب عطسه کننده گفت: «یرحمك الله»و بار دیگر (در برابر عکس العمل دیگران) گفت: «مادرم به عزایم بنشیند»، و پیامبر جوی را به تکرار نماز امر ننمود [۲۴۸].
اما اگر امام در نماز جهریه فراموش کرد که قرائت را جهری بخواند و ما به وی گفتیم سبحان الله و او متوجه نشد، پس چگونه وی را آگاه کنیم؟
جواب: یکی از نمازگزاران فاتحه را با صدای بلند بخواند تا امام متوجه شود [۲۴۹].
[۲۴۷] روایت امام مسلم. [۲۴۸] نکته‌ای که از حدیث مورد استناد برداشت می‌شود اینست که، اگر کسی در داخل نماز عطسه کرد برایش جایز است تا لفظ «الحمدلله»را بر زبان جاری کند، ولی دیگران نبایستی جواب وی را بدهند، زیرا می‌بینیم که در پایان نماز پیامبر جشخص عطسه کننده را نصیحت ننمود که بار دیگر گفتن «الحمدلله»را تکرار نکند، ولی جواب دهنده به عطسه‌ی وی (یعنی معاویه بن حکم) را نصیحت نمود که در نمازش سخن نگوید. حدیث رفاعه نیز بر این امر دلالت دارد؛ چنانکه از رفاعه بن رافع روایت است: «صَلَّيْتُ خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ جفَعَطَسْتُ فَقُلْتُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ مُبَارَكًا عَلَيْهِ كَمَا يُحِبُّ رَبُّنَا وَيَرْضَى. فَلَمَّا صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ جانْصَرَفَ فَقَالَ: مَنِ الْمُتَكَلِّمُ فِى الصَّلاَةِ... فَقَالَ رِفَاعَةُ بْنُ رَافِعِ ابْنِ عَفْرَاءَ أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ... فَقَالَ النَّبِىُّ ج: وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لَقَدِ ابْتَدَرَهَا بِضْعَةٌ وَثَلاَثُونَ مَلَكًا أَيُّهُمْ يَصْعَدُ بِهَا».«پشت سر پیامبر جنماز می‌گزاردم که عطسه کردم و گفتم: «الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْدًا كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ مُبَارَكًا عَلَيْهِ كَمَا يُحِبُّ رَبُّنَا وَيَرْضَى» چون پیامبر جنماز را بپایان برد، فرمود: «چه کسی بود که در نماز سخن گفت؟« (کسی حرف نزد، سپس بار دوم نیز سوال را تکرار نمود و کسی جواب نداد، سپس بار سوم آن را تکرار کرد) رفاعه گفت: من بودم ای رسول خدا، پیامبر جفرمود: «سوگند بدانکس که جـان محمد در دست اوست سی واندی فرشته از هـم پیشی می‌گرفتند، که کدامیک آن (ذکر) را به آسمان ببرند». [ترمذی: ۴۰۴، نسایی: ۲/۲۴۵، در بخاری: ۷۹۹، ولی در آن ذکری از عطسه نشده است]. [۲۴۹] شماره سؤال: ۷۰۱.