حکم نماز کسی که یکبار سجده‌ی سهو به جای آورد
سوال: نماز مغرب را می‌خواندیم که امام در تشهد اول دچار سهو گشت (فراموش کرد تشهد را بخواند و بلند شد اما قبل از آنکه راست بایستد و وارد قیام شود بیاد آورد و زود نشست و تشهد خواند) ولی امام در انتهای نماز فقط یک سجده‌ی سهو انجام داد! حال چه چیزی بر ما لازم است؟
جواب:
اولا: بر امام واجب بود تا دو سجده‌ی سهو به جای آورد نه یک سجده، زیرا پیامبر جمی‌فرمایند: «إِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ فَلْيَتَحَرَّ الصَّوَابَ فَلْيُتِمَّ عَلَيْهِ ثُمَّ لِيُسَلِّمْ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ» [۲۲۳]. یعنی: «هرگاه یکی از شما در نماز خویش در شک افتاد، سعی کند که صحیح ترین آن را بیاد آورد و نمازش را بر اساس آن کامل کرده، بعد سلام گوید سپس دو سجده‌ی سهو به جای آورد».
بر طبق این فرموده درمی‌یابیم که سجده‌ی سهو دو سجده است نه یک سجده.
دوماً: اگر نمازگزار یا امام از روی جهل و ناآگاهی یک سجده‌ی سهو ببرد چیزی بر وی نیست، و نماز او و نماز کسانی که به وی اقتدا کرده‌اند صحیح است، و حکم او بمانند حکم آنکسی است که اصلا انجام سجده‌ی سهو را فراموش می‌کند (که موجب باطل شدن نماز نیست). چنانکه علمای هیئت دائمی افتاء می‌گویند: «اگر ترک سجده‌ی سهو عمدی باشد نمازش باطل است و باید نمازش را تکرار کند، و اگر ترک آن به سبب فراموشی یا عدم آگاهی و جهل باشد، پس نمازش صحیح است و لازم نیست تا نمازش را تکرار کند» [۲۲۴].
پس لازمست تا در این مواقع بعد از نماز، امام را متوجه خطایش کرد تا بار دیگر آن خطا را انجام ندهد.
سوماً: در این مواقع بر مأمومین لازم است تا سجده‌ی سهو دوم را خود انجام دهند، هر چند که امام آن‌ها سجده‌ی دوم را انجام نداده، زیرا به دلیل سهو در تشهد اول نقصی بر نمازشان وارد شده است. امام نووی/در «الـمجموع» می‌گوید: «و اگر امام جز یکبار سجده‌ی سهو انجام نداد، مأموم (خود) سجده‌ی دوم را انجام دهد و آن (یعنی ترک سجده‌ی دوم توسط امام) را حمل بر این بگذارد که وی آن را فراموش کرده است، و اگر امام عمداً یا سهواً سجده‌ی سهو را ترک کرد و انجام نداد پس مأموم خود سجده‌ی سهو را انجام دهد و این همان قول صحیح منصوص است، زیرا هنگامی که امام سهوی مرتکب شود بر نماز مأموم نیز بدلیل آن سهو نقص وارد می‌شود، و اگر امام (سهو) نمازش را جبران نکرد مأموم (خود) نمازش را جبران نماید» [۲۲۵].
و باز می‌گوید: «اگر امام سهوی انجام داد ولی سجده‌ی سهو نبرد، پس همانطور که ذکر کردیم رأی صحیح در مذهب ما اینست که مأموم خود سجده می‌کند، و این رأی امام مالک و اوزاعی و لیث و ابو ثور، و روایتی از امام احمد نیز است و ابن منذر نیز آن را از ابن سیرین نقل کرده، و عطاء و حسن (بصری) و نخعی و قاسم و حماد بن ابی سلیمان و ثوری و ابوحنیفه و مزنی و روایت دیگری از امام احمد گفته‌اند که: سجده نبرد» [۲۲۶]. والله أعلم
[۲۲۳] بخاری: ۴۰۱، و مسلم: ۵۷۲. [۲۲۴] اللجنة الدائمة للإفتاء: ۶/۱۰. [۲۲۵] الـمجموع: ۴/۶۵، با اختصار و تصریف اندک. [۲۲۶] الـمجموع: ۴/۶۶. البته باید توجه کرد که این امر (سجده بردن توسط مأموم) برای زمانی است که امام مرتکب سهوی شود و او یعنی امام سجده‌ی سهو را بجای نیاورد و یا بصورت ناقص انجام دهد، اما اگر امام سهوی انجام نداد و بلکه خود مأموم دچار سهو شد، نیازی نیست تا در انتها سجده‌ی سهو بجای آورد، زیرا امام سهو وی را متحمل شده و برایش جبران می‌کند. مگر آنکه سهوی که مأموم انجام داده؛ ترک رکنی در نماز باشد که در این‌حالت باید بعد از سلام امام بلند شده و آن رکن را جبران کند و بعد از سلام دو سجده‌ی سهو بجای آورد.