احکام سجدۀ سهو

سوال: ارکان و واجبات و سنت‌های نماز کدامند؟

جواب: الحمدلله،

الف: ارکان نماز عبارتند از، اقوال و افعالی که حقیقت و ماهیت نماز بر آن‌ها استوار است، و چنانچه از یکی از ارکان تخلف شود نماز محقق نخواهد شد و شرعا نماز محسوب نمی‌شود و فرد بریء الذمه نخواهد شد و با سجده‌ی سهو نیز جبران نمی‌شود.

هر کس رکنی از نماز خود را ترک کند، خالی از دو حالت زیر نیست:

اول) یا رکن را عمداً ترک کرده که به اتفاق علما نماز او باطل است.

دوم) یا رکن را سهواً و یا از روی جهل ترک گفته، که در اینصورت اگر ممکن بود که رکن ترک شده را جبران نماید، پس به اتفاق علما جبران آن بر وی واجب می‌شود، و اگر جبران آن ممکن نبود در آنصورت بر اساس مذهب حنفیه نمازش فاسد می‌شود [۲۵۰]، ولی بر طبق رأی جمهور که راجح است، فقط رکعتی که در آن رکنی ترک شده ملغی می‌شود، مگر آنکه آن رکن ترک شده گفتن تکبیرة الاحرام آغازین نماز باشد، زیرا ترک تکبیرة الاحرام چه سهواً باشد و یا عمدی ترک شود، باعث ابطال نماز است و باید از نو نمازش را بخواند.

ب: واجبات نماز عبارتند از، آنچه که انجام یا گفتن آن در نماز واجب باشد. و اگر سهواً ترک شود با سجده‌ی سهو جبران می‌شود، اما اگر عمدی ترک شود نماز باطل می‌گردد. و این تعریف نزد حنفیه و حنابله است، بجز اینکه حنفیه معتقد نیستند که ترک عمدی واجبات باعث باطل شدن نماز باشد بلکه ترک عمدی آن‌ها موجب عقاب و فسق نمازگزار می‌شود. اما نزد مالکیه و شافعیه چیزی بنام واجبات نماز تعریف نشده است بلکه آن‌ها معتقد به وجود ارکان و سنن نماز هستند.

ج: سنت‌های نماز عبارتند از، اقوال و افعالی که بجا آوردن آن‌ها در نماز مستحب است و انجام دهنده‌ی آن‌ها پاداش می‌گیرد ولی با ترک آن‌ها نماز باطل نمی‌شوند چه عمدی باشد و چه سهواً ترک شوند. و برخی گفته‌اند که مراد از سنتهای نماز عبارتند از هر آنچه که جزو ارکان یا واجبات نماز نباشند.

اما فرق بین رکن و واجب و سنن نماز: همانطور که اشاره شد، رکن نباید نه عمداً و نه سهواً ترک شوند در غیر اینصورت نماز باطل است و با سجده‌ی سهو جبران نمی‌شوند، اما ترک واجبات از روی فراموشی باعث ابطال نماز نیست و با سجده‌ی سهو جبران می‌شود. و ترک سنن نماز چه عمدی باشد و چه سهواً صورت گیرد، موجب ابطال نماز نیست و سجده‌ی سهو نیز واجب نمی‌باشد ولی جایز است.

در این‌جا به معرفی ارکان و واجبات و برخی از سنت‌های نماز می‌پردازیم:

[۲۵۰] یعنی به سبب ترک آن مرتکب حرام شده ولی بریء الذمه خواهد شد و تکرار نماز واجب نیست.