سوال: حکم سجده‌ی سهو چیست؟ [۲۱۸]
جواب: اهل علم در مورد حکم سجده‌ی سهو دو قول دارند:
اول: سجده‌ی سهو واجب است، و این مذهب حنفیه و برخی از مالکیه و حنابله و ظاهریه و قول مختار شیخ الاسلام است.
دلیل آن‌ها:
۱- پیامبر جدر احادیث مختلف بدان امر کرده است.
۲- مداومت پیامبر جبر سجده‌ی سهو و عدم ترک آن دو سجده.
دوم: سجده‌ی سهو مستحب است، و این مذهب مشهور نزد مالکیه و شافعیه و روایتی از حنابله است.
دلیل آن‌ها:
حدیث ابوسعید خدریساز پیامبر جکه فرمود: «إِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِى صَلاَتِهِ فَلْيُلْقِ الشَّكَّ وَلْيَبْنِ عَلَى الْيَقِينِ فَإِذَا اسْتَيْقَنَ التَّمَامَ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ فَإِنْ كَانَتْ صَلاَتُهُ تَامَّةً كَانَتِ الرَّكْعَةُ نَافِلَةً وَالسَّجْدَتَانِ وَإِنْ كَانَتْ نَاقِصَةً كَانَتِ الرَّكْعَةُ تَمَامًا لِصَلاَتِهِ وَكَانَتِ السَّجْدَتَانِ مُرْغِمَتَىِ الشَّيْطَانِ» [۲۱۹].
یعنی: «هرگاه یکی از شما در نمازش دچار شک شد، شک را از خود دور کند و بر یقین بنا کند، و از آنجا بقیه نمازش را بخواند سپس دو سجده ببرد، اگر نمازش را کامل خوانده باشد آن رکعت و دو سجده برایش نافله خواهد بود، و اگر نمازش ناقص بوده آن رکعت نمازش را کامل می‌کند و آن دو سجده باعث خواری شیطان می‌شود».
بعد گفته‌اند این حدیث بر این دلالت دارد که سجده‌ی سهو سنت است نه واجب.
ولی شیخ الاسلام چنین جواب می‌دهد: «(اولا) لفظ «كانت الركعة والسجدتان نافلة»در حدیث مذکور در صحیح وارد نشده است بلکه لفظ صحیح اینگونه است: «فَلْيَطْرَحِ الشَّكَّ وَلْيَبْنِ عَلَى مَا اسْتَيْقَنَ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يُسَلِّمَ فَإِنْ كَانَ صَلَّى خَمْسًا شَفَعْنَ لَهُ صَلاَتَهُ وَإِنْ كَانَ صَلَّى إِتْمَامًا لأَرْبَعٍ كَانَتَا تَرْغِيمًا لِلشَّيْطَانِ» [۲۲۰]. یعنی: «(هرگاه یکی از شما در نمازش دچار شک شد و ندانست چند رکعت -سه یا چهار رکعت- خوانده است) باید شک را از خود دور کند و بر یقین بنا کند، واز آنجا بقیه نمازش را بخواند سپس قبل از آنکه سلام بدهد دو سجده ببرد، پس اگر پنج رکعت خوانده باشد با انجام این دو سجده نمازش زوج می‌شود و اگر نمازش را چهار رکعت تمام خوانده باشد این دو سجده سبب خواری و زبونی شیطان است».
و در ادامه می‌گوید به فرض که پیامبر جچنین فرموده باشد، معنی آن این است که نمازگزار در هنگام شک مأمور به انجام سجده‌ی سهو است، و اگر فرض کنیم نمازش کامل بوده باشد چیزی را از دست نداده و اگر زیادتی انجام داده باشد آن عمل اضافی مانند نماز نافله برای او اجر و صواب دارد».
بر این اساس می‌توان گفت که سجده‌ی سهو واجب است.
اما اگر سهو رخ داده شده در نماز مربوط به یکی از اقوال یا افعال مستحب و سنت باشد، در آن صورت سجده‌ی سهو نیز مستحب خواهد بود.
شیخ ابن عثیمین/می‌گوید: «اگر نمازگزار در رکعت اول فاتحه را قرائت نمود ولی فراموش کرد که بعد از فاتحه سوره‌ای دیگر بخواند و به رکوع رفت، لازم نیست بازگردد و سوره را بخواند و سجده‌ی سهو نیز بر او واجب نیست، ولی در این حالت سجده‌ی سهو بر او مستحب خواهد بود، زیرا سجده‌ی سهو برای واجبات نماز واجب است و برای سنت‌های آن مستحب است». (هم در نماز فرض هم در نماز سنت) [۲۲۱].
[۲۱۸] «صحیح فقه السنة» ابو مالک انس بن السید سالم. [۲۱۹] ابوداود: ۱۰۲۴. [۲۲۰] مسلم: ۵۷۱. [۲۲۱] فقه السنة للنساء: ص۲۰۱).