حکم فراموش کردن قرائت فاتحه در نماز
از جناب شیخ سوال شد: اگر قرائت فاتحه رکنی از ارکان نماز است که نماز بدون خواندن آن صحیح نیست، پس حکم امام یا مأمومی که خواندن فاتحه را (در یکی از رکعت‌های نماز) فراموش می‌کند چیست؟ [۱۷۶].
جواب دادند: این سوال دو وجه دارد، فاتحه رکن است و نماز بدون خواندن فاتحه در تمام رکعات آن صحیح نیست، پس اگر امام (مثلا در نماز سریه) در رکعت اول خواندن فاتحه را فراموش کرد، و تا آغاز رکعت دوم متوجه نشد، آن رکعت دوم بعنوان رکعت اول او محسوب می‌شود، و بر این مبنا لازمست تا (در آخر نماز)، رکعت دیگری را نیز به جای رکعت ناقص که در آن فاتحه را ترک کرده بود بخواند. و مأموم در این حالت نباید (در رکعتی که امام در انتهای نماز بعنوان جایگزین رکعت ناقص می‌خواند) از او پیروی کند (و با او برخیزد) [۱۷۷]بلکه در همان حالت تشهد بنشیند ولی منتظر امام بماند و با او سلام دهد.
اما به نسبت مأموم، هرگاه (خواندن فاتحه) را در رکعتی ترک کرد، چنانکه معتقد است که قرائت فاتحه بر مأموم واجب نیست، پس امر واضح است و چیزی بر او نیست. اما اگر معتقد باشد که قرائت فاتحه رکنی در حق اوست [۱۷۸]، پس او بمانند امام هرگاه خواندن فاتحه را ترک کرد بعد از سلام امامش بلند شود و رکعتی بخواند، مگر آنکه او زمانی به جماعت ملحق شود که امام در حالت رکوع باشد و یا آنکه امام (هنوز به رکوع نرفته) و در قیام است ولی قبل از آنکه (مأموم) فاتحه را تمام کند امام به رکوع برود، در این حالت (خواندن فاتحه یا ادامه‌ی فاتحه) در رکعت اول از او ساقط می‌شود [۱۷۹].
[۱۷۶] شماره سؤال: ۶۷۶. [۱۷۷] زیرا همانطور که سابقا گفته شد؛ پیروی از امام در رکعت اضافه جایز نیست. [۱۷۸] فقها در مورد وجوب قرائت فاتحه برای مأموم در نماز جماعت سه رأی متفاوت دارند: عده‌ای از فقها مانند شافعیه گفته‌اند که خواندن فاتحه برای مأموم در تمام رکعت‌های نمازهای سریه و جهریه واجب است، و عده‌ای دیگر مانند حنفیه گفته اند که خواندن فاتحه برای مأموم در هیچیک از رکعت‌های نمازهای سریه و جهریه واجب نیست، و بعضی دیگر مانند امام احمد/گفته‌اند که خواندن فاتحه برای مأموم فقط در دو رکعت اول نمازهای جهریه واجب نیست و بلکه بایستی به قرائت امام گوش دهد. والله اعلم [۱۷۹] هرگاه امام در رکوع بود و شخصی در این هنگام به جماعت ملحق شد، بشرطیکه موفق شود که در رکوع به امام برسد، پس آن رکعت برای او بعنوان یک رکعت درنظر گرفته می‌شود هرچند که او فاتحه و سوره را همراه امام نبوده است، زیرا پیامبر جفرمود: «إِذَا جِئْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ وَنَحْنُ سُجُودٌ فَاسْجُدُوا وَلاَ تَعُدُّوهَا شَيْئًا وَمَنْ أَدْرَكَ الرَّكْعَةَ فَقَدْ أَدْرَكَ الصَّلاَةَ» «هرگاه برای نماز آمدید و ما در حال سجده بودیم شما هم به سجده بروید و آنرا (رکعتی) به حساب نیاورید وکسی که رکوع را دریابد، رکعت را دریافته است». [ابوداود: ۸۷۵]. همچنین اگر مأموم دیر به رکعت اول رسید و او قبل از آنکه قرائت فاتحه را تمام کند، امام به رکوع رفت، مأموم لازم نیست تا فاتحه را کامل بخواند و بلکه با امام به رکوع برود، زیرا پیروی از امام واجب است و پیامبر جمی‌فرمایند: «إِنَّمَا جُعِلَ الإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ فَلاَ تَخْتَلِفُوا عَلَيْهِ ، فَإِذَا رَكَعَ فَارْكَعُوا... إلى أن قال: وَإِذَا سَجَدَ فَاسْجُدُوا». [متفق علیه از حدیث ابوهریرهس]. یعنی: «همانا امام برای این قرار داده شده، که به او اقتدا شود، پس از وی تخلف نکنید و هرگاه تکبیر گفت، تکبیر بگویید، و اگر رکوع کرد شما نیز به رکوع بروید... تا جائیکه فرمود: وهر وقت به سجده رفت شما نیز به سجده بروید».