درسی از ولایت

دلیل دهم غالیان (وعاء مشیّت)و جواب آن

می‌گویند رسول و امام مظهر خدا و ظرف مشیّت اویند و لذا بر تمام جهان ولایت دارند؟ جواب آنست که مظهر خدا یعنی چه، در جواب می‌گویند مظهر قدرت او، گوئیم قدرت خدا عین ذات او است و محدد و محصور در ممکن الوجود نمی‌شود، خدا نعوذ بالله به آب قنات نیست که مظهر داشته باشد، آب قنات در جوف زمین محصور است، هر جا ظاهر شد آنجا را مظهر می‌گویند، آیا ذات خدا چنین است، گویندۀ این کلام خدا نشناخته و بی‌دین است و به اضافه این مظهر مدرکی از شرع ندارد. و امّا وعاء مشیّت معنی این کلمه باید دانسته شود: بدان که قرآن سورۀ تکویر آیۀ ۲۹ به کفاّر فرموده:

﴿وَمَا تَشَآءُونَ إِلَّآ أَن يَشَآءَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢٩﴾[التکویر: ۲۹]

«خواست شما به وجود نیاید مگر اینکه خدا بخواهد خدائیکه ربّ العالمین است».

این آیه نه مربوط به امام است و نه مربوط به ولایت است و نه مربوط به این است که مشیّت و خواسته خدا ظرفی دارد یا خیر، ولی در تفسیر آن غلات روایتی آورده‌اند که «انّ الله جعل قلوب الأئمّه مورد إرادته فإذا شاء الله شيئاً شاءوه»، یعنی خدا دل‌های أئمّه را محل ارادۀ خود قرار داده چون خدا چیزی را بخواهد ایشان آن را بخواهند، و در روایت دیگر از امام زمان روایت کرده‌اند که فرموده: «قلوبنا أوعيه لمشية الله فإذا شاء شئنا». یعنی دل‌های ما ظرف مشیّت خدا است پس چون خدا بخواهد ما می‌خواهیم، اگر معنی این روایات این است که دل‌های ما أئمّه را خدا چنین قرار داده که راضی به رضای اوئیم و هرچه بخواهد می‌خواهیم، این معنی صحیح است، و بسیاری از اهل ایمان نیز چنین بوده‌اند و منحصر به أئمّه نیست. و اگر مقصود از وعاء مشیّت که ظرف مشیّت است چیزی باشد که شیخیّه و غلات می‌گویند که بسیار قبیح است و انسان را از ذکر آن شرم می‌آید و ما برای آنکه کسی فریب نخورد بیان می‌کنیم، ایشان می‌گویند معنی روایات این است که أئمّه وعاء یعنی ظرف مشیّت و ارادۀ خدایند و مشیّت خدا محصور و منحصر در آن ظرف است یعنی خواست خدا فقط در آن ظرف و تابع خواست أئمّه است و خدا را تابع أئمه قرار داده‌اند، روایت می‌گوید أئمه تابع خواست خدایند ولی اینان می‌گویند خدا تابع خواست ائمّه است، و بین این دو معنی فاصلۀ زمین و آسمان بلکه به قدر فاصلۀ کفر و ایمان است، و اگر غالیان به عقل خود مراجعه می‌کردند چنین اشتباه شرک‌آوری را مرتکب نمی‌شدند و شیعه را بدنام نمی‌کردند. بی‌جهت نیست که فرق اسلامی شیعه را مشرک می‌دانند. آیا شیخیّه و غالیان کلمات رسول خداصو أئمّه را در دعاهای ندیده‌اند که مکرّر می‌گویند «ما شاءالله كان وما لم يشأ لم يكن»یعنی آنچه خدا خواست شد و آنچه نخواست نشد و امام صادق در تعقیب نماز می‌گوید: «ألحمدلله الّذي يفعل ما يشاء ولا يفعل مايشاء غيره». یعنی حمد و ستایش خدائی را که به جا می‌آورد آنچه بخواهد و آنچه غیر او بخواهد بجا نمی‌آورد و در تعقیب دیگر می‌گوید: «ماشاء الله لا ما شاء النّاس». یعنی آنچه خدا بخواهد و یا خواسته است نه آنچه مردم خواسته‌اند، این غالیان که در حقّ ائمه غلو می‌کنند گویا کلمات أئمه†را ندیده‌اند.