دنیای سحر و شعبده بازی

۱- حکم اسلام در پناه بردن به جادوگر جهت گشودن و از بین بردن جادو

اسلام به پیروان خود اجازه نمی‎دهد که جهت گشودن جادو از شخص جادو شده به جادوگر پناه ببرند. کسی که این کار را می‎کند مانند کسی است که می‌گوید: مرا با همان دارویی که درد است درمان کن! و یا چون شخصی است که از آتش به ریگ سوزان پناه برده است.

شیخ حافظ حکمی/می‎گوید: «گشودن سحر از فرد جادو شده با جادوی دیگری مانند آن حرام است، زیرا این کار یاری دادن جادوگر و تایید کردن کار او و نزدیکی به شیطان از راه‌های گوناگون برای باطل کردن جادو است. به همین دلیل حسن می‎گوید: «جادو را جز جادوگر نمی‎گشاید.... به همین خاطر بسیاری از جادوگران جنایتکار آنگاه که ببینند قدرتی مانع کار آن‌ها نمی‎شود دوستان و دشمنان خود را جادو می‎کنند، تا آنان را مجبور سازند که برای گشودن آن نزد خودشان بیایند و به این وسیله به ناحق اموال مردم را می‌گیرند و بر ثروت و دین آنان چیره شوند». [۲۰۱]

اما برخی از علما این کار را جایز دانسته‎اند. در صحیح بخاری از قتاده روایت شده که او گفت: به سعید بن مسیب گفتم: «شخصی جادو شده یا او را نسبت به مقاربت با همسرش ناتوان کرده‎اند، آیا می‎توان جادو را باطل نمود و آن را گشود؟ گفت: اشکالی ندارد، این کار را برای اصلاح انجام می‎‎دهند، و هر‌چه که منفعتی در آن باشد از آن نهی نشده است». [۲۰۲]از احمد نیز روایت شده که چنین عملی را جایز دانسته است، اما ابن مسعود و حسن آن را نهی‎ کرده‎اند که سخن درست همان نظر دوم است. شیخ محمد بن ابراهیم :می‎گوید: «برخی از حنابله معتقدند که هنگام ضرورت گشودن جادو با جادو درست است، و برخی آن را جایز نمی‎دانند که دیدگاه درست همین نظریه‌ی دوم است.

در واقع به هنگام انجام این کار شخص گشاینده و شخص رها شده از جادو، هردو از طریق قربانی کردن و سجده بردن و مانند آن شیطان را خشنود می‎کنند و با این کار به شیطان یاری می‎رسانند و او نزد یاران خود که سحر را انجام داده‎اند می‎رود، و به این طریق اثر جادو از بین می‎رود.

اصحاب ما در این موضوع دو دیدگاه دارند، گروهی آن را حرام می‎دانند و گروهی تنها هنگام ضرورت آن را جایز می‌شمارند، اما این نظریه‌ی دوم نیازمند دلیل است و جز سخن ابن مسیب دلیلی وجود ندارد.

در حالی که ما برای اثبات ادعای خود حدیث جابر [۲۰۳]و سخن ابن مسعود و نیز سخن حسن را داریم که گفت: فقط جادوگر می‎تواند جادو را بگشاید و این کار را به وسیله جادوی دیگری انجام می‎دهد و جادو حرام و کفر است. آیا برای گرفتن جان آدمهای بیمار و جادو شده باید به کفر متوسل شد؟ در حالی که شخص جادو شده در غالب اوقات یا می‎میرد و یا دیوانه می‎شود. به همین خاطر پیامبر صبه کلی از آن منع کرده و کار شیطان را از کار شخص جادو شده جدا نکرده [و در واقع کار جادوگر و جادو شده را در این زمینه یکسان دانسته است]. [۲۰۴]

سخن معتقدان و طرفداران این کار را می‎توان بر شیوه‎های مشروع و جایز آن حمل نمود. شیخ سلیمان بن عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب می‎گوید: «ابن قیم می‌گوید: «نشره» گشودن جادو از فرد جادو شده است و آن دو نوع است: گشودن جادو با جادو که کار شیطان است و سخن حسن نیز بر همین نوع حمل می‎شود که در آن گشاینده و از جادو رها شده با شیوه‎های مورد پسند شیطان به او نزدیک می‎شوند و او نیز اثر جادو را از فرد جادو شده برداشته و آن را باطل می‌کند.

نوع دوم گشودن جادو با استفاده از دعاها و اوراد و داروهای مباح است، که این نوع جایز می‎باشد.

شیخ در شرح این سخن می‎گوید: سخن ابن مسیب را بر این نوع یا بر نوعی که مشخص نیست که جادو است یا خیر، می‎توان حمل نمود. آنچه که از امام احمد در مورد جایز بودن این عمل روایت شده نیز از همین قبیل است، و کسی که گمان می‌کند او نشره به واسطه جادو را جایز دانسته در اشتباه است و سخن او بر چنین حالتی دلالت ندارد، بلکه آنگاه که از او در مورد شخصی سؤال شد که جادو را می‎گشاید، در جواب گفت: برخی از مردم آن را جایز دانسته‎اند.

گفتند: او در دیگچه‎ای آب می‎ریزد و در آن پنهان می‌شود، در پاسخ گفت: نمی‎دانم و خود را از توضیح خلاص نمود.

گفتند: آیا به چنین کارهایی را جایز می‌دانی؟ گفت: نمی‎دانم چگونه است. و این جواب تصریح می‎کند که او از گشودن جادو به روش‎های مکروه نهی کرده است.

چگونه امام احمد چنین اعمالی را جایز می‌داند در حالی که حدیثی روایت کرده که از آن به عمل شیطان یاد می‎کند. اما چون کلمه «نشره» واژه مشترکی است میان گشودن جایز و گشودنی که کار شیطان است، و مردم نیز دیده بودند که ایشان گاهی «نشره» را جایز دانسته است، چنان گمان کرده‎اند که او آن بخشی را که کار شیطان است جایز شمرده است در حالی این عمل با شخصیت والای او سنخیتی ندارد. [۲۰۵]

[۲۰۱] معارج القبول: (۱/۵۳۰) [۲۰۲] صحیح بخاری، کتاب طب، باب هل یستخرج السحر، فتح الباری: (۱۰/۲۳۲) [۲۰۳] حدیث جابر که در آن از پیامبر در مورد «نشره» سوال شد و ایشان فرمودند: آن کار شیطان است. احمد و دیگران با سند صحیح روایت کرده‎اند. [۲۰۴] فتاوی و رسائل الشیخ محمد ابراهیم: (۱/۱۶۵) [۲۰۵] تیسیر العزیز الحمید: ص(۳۶٧)