دنیای سحر و شعبده بازی

۱- تعریف فال بد و بدبینی

تطیر فال بد همان بدبینی است و از «طیر» مشتق شده است، عرب کلاغ و أخیل را به فال بد می‎گرفتند و نسبت به آن بدبین بودند، و معتقد بودند مانع نیکی است.

در میان مردم جاهلیت وقتی کسی برای کاری بیرون می‎رفت اگر پرنده‎ای را می‎دید که به سمت راست پرواز می کند، ادامه می‎داد و آن را مبارک می‎دانست، اما اگر به سمت چپ پرواز می‌کرد، فال بد می‎گرفت و بر می‎گشت. گاهی پرنده را به پرواز در می‎آوردند و بر مبنای جهت پرواز آن عمل می کردند. پرنده یا حیوانی می نامیدند که وقتی تهییج می کردند، در پرواز یا حرکتش جانب راست را می‎گرفت، «سانح» و به همدیگر مژده می‎دادند و آن را مبارک می‎دانستند و چنین می پنداشتند که سفرشان موفقیت‎آمیز و نیازشان بر آورده خواهد شد.

اما آن که به طرف چپ حرکت می‎کرد «بارح» می‎نامیدند و به فال بد می‎گرفتند، چه بسا وقتی کسانی چنین می‎دیدند از ادامه‎ی سفر منصرف می‎شدند یا کاری را که آغاز کرده بودند، تعطیل می‌کردند.

بیهقی در شاخه‎های ایمان مطالبی ذکر کرده که خلاصه‌اش این است «فال پرنده در دوران جاهلیت در میان عرب ها عبارت بود از برانگیختن پرنده هنگامی که می‎خواستند برای کار یا نیازی بیرون بروند. نیز به صدای کلاغ و به آهو سر راه آمدن، بدبین بودند و این‌ها را فال بد نام نهادند، چون اصلش از مورد اول پرواز کردن پرنده می‎‎آمد.

وی می‎گوید: در میان عجم چنین بود که اگر بچه به سوی معلم می‎رفت باعث فال بد، و اگر بر می‎گشت فال نیک بود، همچنین اگر شتری را با بار سنگین می‎دیدند به فال بد و اگر با بار سبک می‎دیدند، به فال نیک می گرفتند، و دین اسلام تمام این موارد را باطل کرد.. [۳۳٩]

بد فالی در میان ملت‌ها سابقه‎ای طولانی دارد. خداوند در کتابش می‎گوید: فرعون و قومش، موسی و همراهانش را به فال بد گرفتند:

﴿فَإِذَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡحَسَنَةُ قَالُواْ لَنَا هَٰذِهِۦۖ وَإِن تُصِبۡهُمۡ سَيِّئَةٞ يَطَّيَّرُواْ بِمُوسَىٰ وَمَن مَّعَهُۥٓۗ﴾[الأعراف: ۱۳۱]

«اگر کار خوبی برایشان پیش می‎آمد می‎گفتند این از آن ماست، و چون کار بدی و امر ناخوشایندی بر آن‌ها وارد می‎شد، به موسی و همراهانش بدبین می‌شدند». قوم صالح نیز به او بدبینی ورزیدند:

﴿قَالُواْ ٱطَّيَّرۡنَا بِكَ وَبِمَن مَّعَكَۚ﴾[النمل: ۴٧].

«گفتند: تو و هرکه با توست را به فال بد می‎گیریم»و روستاییانی که در قرآن داستانش آمده به پیامبرانشان بدبین بودند:

﴿قَالُوٓاْ إِنَّا تَطَيَّرۡنَا بِكُمۡۖ﴾[يس: ۱۸].

«گفتند: ما شما را به فال بد گرفته‎ایم».

پاسخ تمام آن‌ها این است که بدی منحصراً از سوی خودشان با کفر و ناسپاسی و لجاجت و سستی ورزیدن به سنت‎های خداوند در زندگی دامنگیرشان شده بود:

﴿أَلَآ إِنَّمَا طَٰٓئِرُهُمۡ عِندَ ٱللَّهِ﴾[الأعراف: ۱۳۱].

«هان بدانید که بخت آن‌ها پیش خداست»

و ﴿طَٰٓئِرُكُم مَّعَكُمۡ﴾[يس: ۱٩].

«شانس شما به خودتان است».

ملت‎ها در بدبینی به روزها، ساعت‎ها و عددها حکایت های بسیار شگفت‎آوری دارند. برای مثال، به گفته‎ی ابن تیمیه رافضه «گفتن کلمه‎ی ده و انجام دادن کاری را که ده در آن باشد، دوست ندارند، حتی در ساختمان سازی بر ده ستون خانه نمی سازند، ده شاخه و مانند آن هم برایشان خوشایند نیست، زیرا بهترین یاران پیامبر را که ده نفر بودند و مژده‎ی بهشت به آن‌ها داده شده دوست ندارند و از آن‌ها متنفرند.» [۳۴۰]

بسیاری از مردم مغرب زمین شماره‌ی سیزده را فال بد می دانند و به همین سبب برخی شرکتهای هواپیمایی در شماره‎گذاری صندلی ها این شماره را حذف کردند و بسیاری از مردم کشور خودمان نیز صدای بوم و کلاغ را فال بد می شمارند.

[۳۳٩] نگاه کنید به جامع الأصول (٧/۶۲۸) و نیز شرح نووی بر صحیح مسلم (۴/۲۱۸) و فتح الباری (۱۰/۲۱۳) [۳۴۰] منهاج السنه (۱/۱۰)