خاتمه

در پایان می‎توان مهمترین دستاوردها و نتایج این پژوهش را به شکل زیر خلاصه کرد:

۱- سحر و جادو دنیایی شگفت‌انگیز است، ظاهرش زیبا ولی باطنش زشت و بدبو، حقیقت در آن با باطل و شعبده‎بازی با علم آمیخته است. جادوگر بر تردستی و علم و گنگی متکی است و از شیاطین کمک می‎طلبد.

۲- سحر و جادوگر در تاریخ بشر انحرافی کهن و ریشه دار به شمار می‎‎‎آید. ملت‌ها و اقوام در طول تاریخ با آن آشنا بوده‎اند و شیطان از این طریق افراد بسیاری را به جاده‎ی گمراهی سوق داده و با جادو سرشت انسانی را فاسد و او را بنده‎ی غیر خدا گردانده است، و در نتیجه او را به وادی ذلت و هلاکت کشانده است.

۳- در این قرن نیز سحر و جادو هنوز پا برجاست و از بین نرفته است، بلکه می‎توان گفت جادوگران امروزه در زندگی بشر نقش برجسته‎ای دارند و هنوز تلاش‌های انسانی در پی اوهام جادوگران و پیشگویان و شیادان در حرکت است و با حرکت در مسیر آن‌ها وقت و مال را به هدر می‌دهد و جان ها و دل ها را به تنگ می‎آورد.

۴- سحر و جادو علمی اکتسابی است که با آموزش و صنعت به دست می‎آید، و اشخاص باهوش و کند ذهن هم می‎توانند به آن دست یابند. اما ممکن نیست انسانهای پرهیزگار و نیکوکار به آن روی آورند. وضعیت جادوگران خود بیانگر این مدعاست، آن‌ها فاسق‌ترین و پست‎ترین انسان‌ها هستند.

۵- سحر و جادو از مقوله‎ی خرق عادت نیست، بلکه به عوامل پنهانی منسوب است که ما آن را نمی‎دانیم. گاهی رموز سحری، عمومی و معلوم است و همه‎ی مردم آن را می‎دانند، با پیشرفت معلومات و دانش‌ها، باز گاه‎گاهی جادوگران بر جن و شیاطین متکی‎اند، جن و شیاطین نیروهایی دارند که برای انسان خارق العاده به نظر می‎رسد.

۶- سحر و جادو حقیقت دارد، چه بسا جادوگر با سرعتی فوق العاده و غیرمعمولی از جایی به جایی دیگر می‎رود. گاهی جادوگر زیان می‎رساند و بیماری ایجاد می‎کند، اما قدرتش محدود است و از آن تجاوز نمی‎کند. مثلاً نمی‎تواند خورشید را متوقف کند، یا ستاره‎ها را بیندازد یا از حرکت زمین جلوگیری کند، و زندگی را به کالبد مرده‎ها برگرداند، یا از جمادات، موجودات زنده بیافریند. همان طور که نمی‎تواند انسان را به حیوان یا حیوان را به انسان تبدیل کند، و هر آن چیزی را که ایهام می‎کند، که از این نمونه‎ها چیزی انجام داده، نیرنگی است که تنها در عقل‌های ضعیف می‎گنجد.

٧- سحر و جادو ممکن است توسط جادوگری دیگر باطل شود، و چه بسیار پرهیزگاران صالحی که به خدا پناه می‎برند و به حریم او راه می‎یابند و آن را باطل می‎کنند.

۸- سحر بر چند نوع است: حقیقی، خیالی و مجازی. اما بیشتر جادوگران هر سه نوع را با هم می‎آمیزند. جادوگر تمام قدرت و توان خود را برای فریفتن عقل بشر به کار می‎گیرد و گاهی آنچه به کار می‎برد مهارت‌های علمی و یا خیالی است. جادوگر از شیاطین هم کمک می‎گیرد.

٩- جادوگر تا خودش را بنده‎ی شیطان نکند نمی‎تواند در سحرش پیشرفت کند، و هر‌چه در بندگی این مخلوق رانده شده به پیش برود، در کار جادو و جادوگری ترقی می‎کند، بنابراین جادوگر نفس خود را به پلیدی و فساد آغشته می‌کند و از شر و بدی لذت می‎برد و گرایش همیشگی به آزار دادن در او افزایش می‌یابد.

شیطان جادوگر را به سرکشی و شرک و مخالفت با خدا و پیامبر ملزم می‎کند، او را به هرآنچه خداوند را به خشم می‎آورد امر، و از هدایت و ایمان دور می‌کند. با تمام دوستی و فرمانبری که جادوگر به شیطان نشان می‎دهد، در مواقع اضطراری که جادوگر نیازمند اوست، شیطان او را رها می‎کند، و چون عذاب بر او وارد می‎شود و سختی‌ها او را فرا می‎گیرد، او را به سرنوشت هول انگیز خود می‎سپارد.

۱۰- سلطه‎ی مادی‎‎گرایی در این روزگار، و شقاوت روح در اثر قطع رابطه با خدا، منجر به روی آوردن بسیاری از مردم به جادوگران شده است، تا بیماری‌های روحی خود را درمان کنند و برای جانهای خسته و از پای درآمده‎ی خود، آسایشی بجویند، اما جز بار بیشتری از درد و مصیبت‌ها چیزی نیافتند.

۱۱- ملت‌ها برای پیشگیری از سحر و جادو قبل از واقع شدن آن، و برای رهایی از آن اگر پیش آمد، روش‌های زیادی دارند. اما بیشتر این روش‌ها مبنی بر پناه جستن به جادوگران است و بر کفر، شرک و گمراهی استوار است، و بهترین راهنمایی، همان است که رسول خدا صبه انسان‌ها آموخته است و آن توسل جستن به خدا و پناه بردن به او و خواندن قرآن و دعاها و اذکار است.

۱۲- هرگونه افسونی تا زمانی که شرک‎آلود نباشد، جایز است.

۱۳- در هیچ شرایطی آموختن سحر و جادو یا آموزش دادن آن جایز نیست. کسانی که یاد گرفتن آن از اهل علم را روا دانسته‎اند، جماعتی اندک و نادرند و پیروی از آن‌ها و عمل نمودن به دیدگاهشان جایز نیست.

۱۴- علما بر این نکته اتفاق نظر دارند که اگر سحر و جادو از نوع کمک خواستن از شیاطین و ستاره‌ها باشد، جادوگر کفر ورزیده است، و کشتن او واجب است. اما اگر سحرش با استفاده از مهارت‌های صنعتی باشد، به خاطر ایجاد آشفتگی و فساد در اندیشه‎ی مردم، حکم تعزیر دارد. زیرا در این حالت به مردم چنان می‎نمایاند که توانایی کارهایی را دارد که جز خدا، دیگری قادر بر انجام آن نیست.

۱۵- صحیح‌ترین دیدگاه در مورد توبه‎ی جادوگر این است که اگر پیش از دستگیری‎اش توبه کند، پذیرفته می شود و در محضر خداوند، درِ توبه همیشه به روی همگان باز است، و هیچ کس نمی‌تواند مانع شود.

۱۶- جز خداوند کسی علم غیب ندارد، کمک طلبی از مدعیان غیب مانند طالع بینان و غیبگویان و پیشگویان جایز نیست. حاکمان بایستی با این نوع حقه‎بازی مبارزه نموده و چنین افرادی را به سخت‌ترین نوع مجازات کنند، دانشمندان نیز باید مردم را از پناه جستن به این شیادان برحذر دارند.

۱٧- بسیاری از مدعیان غیب کسانی هستند که قدرت درک بسیار بالایی دارند و بعضی از آن‌ها از شیاطین کمک می‎طلبند.

۱۸- مسلمانان باید هنگام مصیبت‌ها و گرفتاری‌ها بر خدا توکل کنند، و به جادوگران و پیشگویان و غیبگویان پناه نبرند:

﴿وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُۥٓۚ﴾[الطلاق: ۳].

«هرکس بر خداوند توکل کند برایش کافی است و از هر چیزی دیگر بی‎نیاز می‎کند».