دنیای سحر و شعبده بازی

مبحث چهارم: فال

فال کلمه‎ی نیکویی است که انسان آن را می‎شنود و خوشحال می‎شود.

ابن اثیر می‎گوید: «فال، در اصل با همزه است و گاهی تلیین می‎شود و آن چنین است که مثلاً شخص بیمار از دیگری بشنود که می‎گوید: ای سالم، یا طالب علم، و از دیگری می شنود که می‎گویند: ای یابنده؛ و چنان به خیالش آید که از بیماری نجات می‎یابد و گمشده‎اش را پیدا می‎کند. از این رو منتظر درستی این مژده می‎ماند، و بدان خودش را شاد می‎کند، زیرا با گوینده سازگار است.

از این ریشه‌ی فال می‎توان گفت: «تفاءلتُ» یعنی به فال نیک گرفتم. [۳۵۸]

پیامبر این گونه برخوردها را می‎پسندید. در حدیثی که بخاری و مسلم از انس بن مالک نقل می‎کنند، آمده است که پیامبر خدا صفرمود: «لَا عَدْوَى وَلَا طِيَرَةَ وَيُعْجِبُنِي الْفَأْلُ قَالُوا وَمَا الْفَأْلُ؟ قَالَ كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ»انتقال بیماری (واگیر بودن آن) و فال بد درست نیست، اما از فال خوشم می‎آید، پرسیدند: فال چیست؟ گفت: یک کلمه‎ی زیبا و خوب.

بخاری نیز مثل این مطلب را ذکر کرده است و می‎گوید: «وَيُعْجِبُنِى الْفَأْلُ الصَّالِحُ الْكَلِمَةُ الْحَسَنَةُ»فال را می‎پسندم: کلمه‌ی زیبایی است) همچنین مسلم مانند این حدیث نقل کرده و می‎گوید: «وَيُعْجِبُنِى الْفَأْلُ: الْكَلِمَةُ الْحَسَنَةُ، كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ»فال را دوست دارم، سخن زیبا سخن پاک است) [۳۵٩].

انس سمی گوید: پیامبر خدا صدوست داشت وقتی برای کاری بیرون می‎رفت بشنود که می‎گویند: ای راشد (راهنما)، ای نجیح (پیروز). ترمذی گفته: که این حدیث حسن، غریب و صحیح است. [۳۶۰]

چه بسا کسی بپرسد تفاوت فأل و فال بد چیست؟ و راز پسندیده بودن اولی و ناروا بودن دومی چیست؟ ابن اثیر به چنین سؤالهایی پاسخ داده است، آنجا که می‎گوید: «فال در مواردی است که در واقع شدن آن خیر باشد، و ظاهرش خوب و باعث شادمانی باشد، اما فال بد تنها در امور بد است. پیامبر فال را پسندیده است، زیرا هرگاه مردم از خداوند امید فایده‎ای داشته باشند سلامت‎اند و اگر به آنچه امید داشتند، دست نیابند، در عوض در امیدواری به خداوند و درخواست از او درست عمل کرده‎اند، علاوه بر این که امیدواری آن‌ها بهترین دستاویز رسیدن به اهداف است. برای درک این موضوع کافی است دقت کنیم که انسان با قطع امید از خداوند، دچار بدی و بدی می‎شود.

اما فال بد بدگمانی و قطع امید و انتظار مصیبت و ناامیدی از برکت را در پی دارد، که این حالت نزد خردمندان نکوهیده، و از جانب شرع نهی شده است. [۳۶۱]

[۳۵۸] جامع الاصول، (٧/۶۳۸) [۳۵٩] جامع الاصول، (٧/۶۳۱) [۳۶۰] سنن ترمذی، (۴/۱۶۱) شماره‎ی حدیث (۱۶۱۶) [۳۶۱] جامع الاصول، (٧/۶۳۱)