۲- اهمیت فال بد
پیامبر صفال بد را در شمار «جبت» قرار داده که همان سحر و جادوست، در حدیثی که قطن بن قبیصه از پدرش روایت می کند، می گوید: از پیامبر خدا شنیدم که میگفت: «الْعِيَافَةُ وَالطَّرْقُ وَالطِّيَرَةُ الْجِبْتِ»فال، بدبینی و فال سنگریزه جزو سحرند. [۳۴۱]
عمر بن خطاب سنیز به روایت بخاری «جبت» را به سحر و جادو تفسیر کرده است. [۳۴۲]
اسلام از فال بد برحذر داشته و آن را نهی کرده است. از عبدالله بن مسعودسروایت شده که گفت: پیامبر خدا صفرمود:«الطِّيَرَةُ شِرْكٌ الطِّيَرَةُ شِرْكٌ وَمَا مِنَّا إِلاَّ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُذْهِبُهُ بِالتَّوَكُّلِ»فال بد شرک است- سه بار این جمله را تکرار کرد- و همهی ما گاهی به آن دچار می شویم، اما خداوند با توکل آن را برطرف می نماید). [۳۴۳]
جملهی «و مامنّا» در این جا محذوف است، تقدیرش چنین است: «وما منّا إلّا ویعتربه التطیر»یعنی به همهی ما فال بد و بدبینی می رسد، و نفرت از آن پیشتر به دلش راه می یابد، حذف ادامهی جمله به خاطر اختصار و اعتماد به درک شنونده است. در کتاب ترمذی آمده است که: این سخن از ابن مسعود است و حدیث نیست». [۳۴۴]
در جملهی (وما منّا إلّا ولکن الله یذهبه بالتوکل)اشارهای ضمنی به این موضوع هست که برای هرکس این امر پیش بیاید و خود را به خدا بسپارد و به فال بد توجهی نکند، نسبت به آنچه برایش روی داده است، مؤاخذه نخواهد شد.
فال بد را به این خاطر در ردیف شرک قرار داده که معتقد بودند، به انسان سود و زیان می رساند، پس چنان است که آن را شریک خداوند قرار داده باشند، اما این اعتقاد به آن چه خداوند در آیه هایی مانند آیهی زیر مقرر نموده است، منافات دارد:
﴿وَإِن يَمۡسَسۡكَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا كَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ وَإِن يُرِدۡكَ بِخَيۡرٖ فَلَا رَآدَّ لِفَضۡلِهِۦۚ﴾[يونس: ۱۰٧].
«اگر خداوند زیانی به تو برساند هیچ کس نمی تواند آن را بردارد جز خودش، و اگر برای تو نیکی بخواهد هیچ کس نمی تواند مانع فضل او گردد»
بنابراین خداست که زیان یا سود میرساند، این پرندهها از غیب چیزی نمیدانند بنابراین به چپ یا به راست پرواز کردنشان سود و زیان نمی‌رسانند.
ابن قیم در این باره میگوید: «فال بد، بدبینی است به چیزی شنیدنی یا دیدنی، اگر انسان آن را به کار بگیرد، مثلاً از سفری منصرف شود یا از انجام آنچه قصد آن را کرده است خودداری کند، راه شرک را در پیش گرفته، یا چه بسا پای در وادی شرک نهاده، و از توکل بر خدای سبحان دور شده و بیزاری جسته، و دروازهی ترس و وابستگی به غیر خدا را به روی خویش گشوده است. فال بد از جمله چیزهایی است که شخص میبیند و یا میشنود و این با این آیات در تضاد است:
﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ٥﴾[الفاتحة: ۵].
«تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو کمک می‌خواهیم»
و ﴿فَٱعۡبُدۡهُ وَتَوَكَّلۡ عَلَيۡهِۚ﴾[هود: ۱۲۳].
«او را بپرست و بر او توکل کن».
و ﴿عَلَيۡهِ تَوَكَّلۡتُ وَإِلَيۡهِ أُنِيبُ١٠﴾[الشورى: ۱۰].
«بر او توکل کردم و به سوی خودش باز می‌گردم».
در نتیجه قلبش در پرستش و توکل به غیر خدا وابسته می‌شود و دل و ایمان و موقعیتش را فاسد می گرداند و خود آماج تیرهای فال بد و بدبینی واقع می‌شود، که از هر طرف به سوی آن رانده می‌شود و شیطان کسی را به سوی او سوق میدهد که دین و دنیایش را بر او خراب کند و چه بسیار کسانی که بدین سان به کام هلاکت فرو رفتند و دنیا و آخرت را نیز باختند و چه بسیار افرادی که فال بد به دنیای آنان ضرر و زیان رسانده و آن‌ها را از خوبی های فراوان بینصیب ساخته است. چه بسیار دیدهایم خانوادههایی را که پس از خوانده شدن خطبهی عقد از ازدواج دخترشان به خاطر کلمهای که شنیده یا خیالی که در خواب به ذهنشان خطور کرده، پشیمان شدهاند، و دختر و خوشبختی او را فراموش کرده و فرصت زندگی جدید را از او گرفتهاند، و چه بسیار بازرگانانی را دیدهایم که فال بد یا پیشگویی فالگیر دروغگو را پذیرفته و از سفر، خودداری کرده و تجارت خود را رها نموده اند.
[۳۴۱] سنن ابوداود، کتاب الطب (۴/۲۲)، شماره ی حدیث (۳٩۰٧) [۳۴۲] صحیح بخاری، کتاب التفسیر، سوره ی نساء، فتح الباری (۸/۲۵۱): دانشمندان در تفسیر جبت نظرهای دیگری نیز دارند. بنگرید به: فتح الباری (۱۰/۲۵۲) [۳۴۳] ابوداود (۴/۲۲) شمارهی حدیث (۳٩۱۰)، ترمذی (۴/۱۶۰)، شمارهی حدیث (۱۶۱۴) و گفته است حدیث خوب و صحیحی است، لفظ حدیث از ابوداود است. [۳۴۴] جامع الأصول (٧/۶۳۰)