(۲۹) آداب خشم و غضب

جرجانی در تعریف غضب گفته است: تغییری است که به هنگام جوش‌آمدن خون قلب ایجاد می‌شود، تا در قلب آدمی شفا حاصل آید [۳۰۳]. و غضب تکه‌ای از شیطان است که بسبب آن گناه و معصیت‌هایی واقع می‌شوند که بجز خداوند کسی نمی‌داند.

غزالی /گفته است: مردم نسبت به درجات غضب سه دسته‌اند:

۱- تفریط ۲- افراط ۳- اعتدال.

تفریط: آن است که قوه غضب را به کلی از میان بردارد، و یا آنرا کاملا ضعیف کند.

افراط: آن است که غضب بگونه‌ای غلبه یابد که فرد را از هرگونه عقل و تدبیری خارج کند و هیچگونه فکر و نظری را برای او باقی نگذارد، و اختیار را از فرد بگیرد.

اعتدال: این همان حالتی است که پسندیده و مقبول می‌باشد که فرد منتظر اشاره عقل و دین می‌شود [۳۰۴].

غزالی /درباره اسباب غضب می‌گوید:

زهد و پرهیزکاری، عجب، مزاح و شوخی کردن، مقابله کردن، تضاد و مخالفت کردن با هم، عذر و خیانت، حرص شدید بخاطر ثروتمند شدن کسی، و جاه و مقام از جمله مهمترین اسباب خشم و غضب دیگران است. و مهمتر از همه اینکه افراد جاهل و نادان آنرا بعنوان شجاعت و مردانگی و عزت نفس و همت عالی نام می‌برند [۳۰۵].

خشم بعضی وقتها خوب، و بعضی وقتها بد (حرام) است، و بعضی وقتها مباح است:

[۳۰۳] التعریفات (۱۶۸). [۳۰۴] احیاء علوم الدین (۳/۱۷۹-۱۸۰) همراه با تصرفات. [۳۰۵] احیاء علوم الدین (۳/۱۷۳).