(۵۵) آداب بازار

دعای هنگام ورود به بازار: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِى وَيُمِيتُ وَهُوَ حَىٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ كُلُّهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ» [۶۷۸]. «هیچ معبودی به حق غیر از خداوند یگانه وجود ندارد، كه شریكی ندارد و پادشاهی و ستایش از آن اوست، او زنده می‌كند و می‌میراند و او زنده‌ای است كه هرگز نمی‌میرد، تمام خیر و نیكی‌ها در دست اوست و او بر هر چیزی قادر و تواناست».

لازم است كه شخص مسلمان احكام خرید و فروش را بداند.

در پیمانه و ترازو كم‌فروشی نكند.

از تقلب و احتكار و بازار سیاه درست‌كردن نهی شده است، یعنی یكى بیاید و قیمت را بالا ببرد در حالیكه قصد خریدن آن كالا را ندارد تا مشترى دیگر را فریب دهد و آن جنس را به قیمت زیادی خریداری كند.

از فروختن چیزها به صورت نسیه و با قیمت زیاد خودداری كند. یعنی كسی كالایی را به صورت نسیه به مشترى بفروشد، سپس با قیمت كمترى از او بخرد.

قیمت‌گذاری بر كالاها را متوقف كند. از انسسروایت شده است كه: مردم به پیامبرصگفتند: یا رسول الله صقیمت كالاها بالا رفته است برای ما قیمت تعیین كن. پیامبر صفرمود: «خداوند متعال خالق و میراننده و رازق و نرخ‌گذار است. و من امیدوارم كه خداوند را ملاقات كنم در حالى كه كسی از من ظلمى درخواست نكند، نه در جان و نه مال» [۶۷۹].

از رباخواری نهی شده است.

در معامله صداقت داشته باشد. همچنانكه روایت شده است كه پیامبر صاز بازار عبور می‌كرد و از كنار یک كومه مواد غذایی گذر كرد و دستش را در آن فرو برد و دستش مرطوب شد. به صاحب كالا گفت: این چیست؟ گفت: یا رسول الله صباران باریده و خیس شده است. پیامبر صگفت: «چرا مواد خیس شده را بالا قرار نمی‌دهی تا مردم ببینند، هر كس به ما تقلب كند از ما نیست» [۶۸۰].

از پیشوازی‌كردن تجار نهی شده است. پیامبر صفرمود: «به پیشوازی كالاها و تجار نروید تا آن را كمتر از قیمت بازار بخرید» [۶۸۱].

از فروختن چیزهایی كه صاحب آنها نشده، یا هنوز آنرا در دست و تصرف نگرفته، نهی شده است.

امر شده به اینكه معامله را آسان و راحت گرفت. چون پیامبر صفرمود: «خداوند به بنده‌ای كه در خرید و فروش آسان نرم‌فروش، و در پرداخت بدهی نیز شخص راحت‌گیر باشد، رحم می‌كند» [۶۸۲].

با حالت دشمنی و لجاجت صدایش را بلند نكند. در مورد صفات پیامبر صآمده است كه او: «پیامبر صبه كسی دشنام نمی‌داد و در بازار داد و فریاد به راه نمی‌انداخت و با كار بد فحش كسی را پاسخ نمی‌داد بلكه با او دست می‌داد و او را می‌بخشید» [۶۸۳].

بر قراردادها و معاهده‌های طرفین معامله پایبند باشد. چون خداوند متعال فرموده است: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَوۡفُواْ بِٱلۡعُقُودِۚ﴾[المائدة: ۱]. «اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! به پیمانها (و قراردادها) وفا كنید».

هنگام كه خرید و فروش (نقدى) مى‏كنید، شاهد بگیرید! و آن را بنویسید. چون خداوند متعال فرموده است: ﴿وَأَشۡهِدُوٓاْ إِذَا تَبَايَعۡتُمۡ﴾[البقرة: ۲۸۲]. «ولى هنگامى كه خرید و فروش (نقدى) مى‏كنید، شاهد بگیرید».

در خرید و فروش كمتر قسم بخورد. چون پیامبر صفرموده است: «شما را برحذر می‌دارم از اینكه در خرید و فروش قسم بخورید چون آن چیز اول كم می‌شود بعد به تدریج از بین می‌رود» [۶۸۴].

بازار را از تمامی چیزهای حرامی كه به فروش می‌رسد، پاک كند.

از خرید و فروش چیزهای غصبی و دزدی خودداری كند. چون خداوند متعال فرموده است: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَأۡكُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَكُم بَيۡنَكُم بِٱلۡبَٰطِلِ إِلَّآ أَن تَكُونَ تِجَٰرَةً عَن تَرَاضٖ مِّنكُمۡۚ ﴾[النساء: ۲۹]. «اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! اموال یكدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید مگر اینكه تجارتى با رضایت شما انجام گیرد».

چشم خود را در مقابل زنان بپوشاند و از اختلاط و مزاحمت برای آنها بپرهیزد. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿قُل لِّلۡمُؤۡمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِمۡ وَيَحۡفَظُواْ فُرُوجَهُمۡۚ ذَٰلِكَ أَزۡكَىٰ لَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا يَصۡنَعُونَ ٣٠ وَقُل لِّلۡمُؤۡمِنَٰتِ يَغۡضُضۡنَ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِنَّ وَيَحۡفَظۡنَ فُرُوجَهُنَّ﴾[النور: ۳۰-۳۱]. «به مؤمنان بگو چشم‌هاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند، و عفاف خود را حفظ كنند؛ این براى آنان پاكیزه‏تر است؛ خداوند از آنچه انجام مى‏دهید آگاه است. و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس‏آلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ كنند».

بر نمادهای دین محافظت داشته باشد. و هنگام نماز به خرید و فروش مشغول نشود. چون بهترین مردم كسانی هستند كه دنیای وی، او را از آخرت، و آخرت وی او را از دنیا غافل نمی‌كند. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿رِجَالٞ لَّا تُلۡهِيهِمۡ تِجَٰرَةٞ وَلَا بَيۡعٌ عَن ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَإِقَامِ ٱلصَّلَوٰةِ وَإِيتَآءِ ٱلزَّكَوٰةِ ﴾[النور: ۳۷]. «مردانى كه نه تجارت و نه معامله‏اى آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زكات غافل نمى‏كند».

[۶۷۸] صحیح ابن ماجه (۱۸۱۷). [۶۷۹] صحیح الجامع (۱۸۴۶). [۶۸۰] صحیح الترمذی (۱۰۶۰). [۶۸۱] صحیح الجامع (۷۵۸۹). [۶۸۲] صحیح ابن ماجه (۱۷۹۰). [۶۸۳] الشمایل المحمدیة (۲۹۸). [۶۸۴] صحیح الترغیب (۱۷۹۵).