(۵۴) آداب عيادت بيمار

عیادت بیماران فضل بسیار دارد. چون پیامبر صفرموده است: «كسی كه شخص بیماری را عیادت می‌كند تا زمانی كه از عیادت برمی‌گردد، در میان میوه‌های چیده شده بهشت قدم برمی‌دارد» [۶۵۵]. «خداوند متعال در روز قیامت می‌گوید: ای انسان من بیمار شدم و تو به عیادتم نیامدی، انسان می‌گوید: خداوندا چگونه به عیادت شما بیایم در حالی كه شما پروردگار جهانیان هستی؟ خداوند می‌گوید: آیا نمی‌دانستی كه فلان عبد من بیمار بود و تو به عیادتش نرفتی و اگر به عیادت او می‌رفتی مرا نزد او می‌یافتی...» [۶۵۶]. و از علیسروایت شده است كه گفت: از پیامبر صشنیدم كه فرمود: «كسی كه به عیادت برادر مسلمان خود برود، تا وقتی كه آنجا می‌رود و می‌نشیند میان میوه‌های چیده‌شده بهشت قدم برمی‌دارد. و هنگامی كه نشست رحمت خداوند وی را فرا می‌گیرد و اگر صبحگاهان باشد تا شب هفتاد هزار ملایكه بر او درود می‌فرستند، و اگر شب باشد تا صبح هفتاد هزار ملایكه بر او درود می‌فرستند» [۶۵۷].

آنچه مریض از اعمال نیک در حال سلامتى‌‌اش انجام می‌داده ثوابش برای او نوشته مى‌شود.

باید شخص بیمار را بر صبر و تحمل قضای الهی یادآور شد. و از شفایافتن ناامید نشود، و هنگام شدت گرفتن مصیبت آرزوی مرگ نكند.

عیادت كافران برای نشان‌دادن اسلام به آنها و برائت ذمه [۶۵۸]مشروع است. چون در حدیث انس بن مالک سآمده است كه: «یک غلام یهودی كه خدمتكار پیامبر صبود، مریض شد، پیامبر صبه عیادت او رفت و گفت: اسلام بیاور و او مسلمان شد» [۶۵۹].

عیادت بیمار در هر حال و زمانی جایز است مگر اینكه مشقتی برای او ایجاد كند. مروذی(:) می‌گوید: «همراه ابوعبدالله در شب ماه رمضان به عیادت مریضی رفتیم، و سپس او به من گفت: «عیادت مریض در ماه رمضان در شب خواهد بود» [۶۶۰].

در عیادت بیمار باید زود آنجا را ترک كرد، مگر اینكه بیمار دوست داشته باشد كه بیشتر بنشیند.

مستحب است برای كسی كه به عیادت بیمار می‌رود بر بالین وی بنشیند. چون وقتی آن یهودی خادم پیامبر صمریض شد، پیامبر صبر بالین وی نشست [۶۶۱].

و از ابن عباس بروایت شده است كه: «پیامبر صهرگاه به عیادت مریضی می‌رفت، بر بالین وی می‌نشست» [۶۶۲].

عیادت نیک آن است كه از حال مریض بپرسد. از عایشه لروایت شده است كه گفت: وقتی پیامبر صقدم به مدینه گذاشت ابوبكر و بلال بیمار شدند. عایشه لمی‌گوید: بر آنها وارد شدم و گفتم: پدر حالت چطور است؟ [۶۶۳].

گریه‌كردن بر بالین بیمار جایز است، و بر جنازه مرده به طریق اولی جایز است. ولی نباید در گریه‌كردن نوحه‌خوانی باشد چون پیامبر صبر سعد بن عباده سهنگامی كه مریض بود، گریست [۶۶۴].

دعای خیر برای مریض بكند. چون ملایكه به دعاى دعاكننده آمین می‌گوید. و این چیزی كه در حدیث ام‌سلمه لبه آن تصریح شده است كه می‌گوید: رسول الله صفرمود: «وقتی بر بالین مریضی یا جنازه‌ای حاضر شدید دعای خیر بگوید. چون ملایكه آنچه را كه می‌گویید آمین می‌گوید. ام‌سلمه گفت: وقتی ابوسلمه وفات كرد، پیامبر صرا آوردند و من گفتم: یا رسول الله صابوسلمه وفات كرد. پیامبر صفرمود: بگو: خداوندا مرا و او را بیامرز و فرد بهتری را جایگزین وی گردان. و من هم آن دعا را گفتم: و خداوند كسی بهتر از او كه محمدصاست را جایگزینش گرداند» [۶۶۵].

با دعاهای مشروع برای بیمار دعا كند، از جمله: «لا بَأْسَ طَهُورٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ» [۶۶۶]. «باكی نیست، اگر خداوند بخواهد این بیماری پاک‌كننده‌ی گناهان است». «اللهم اشف فلان» [۶۶۷]. سه بار یا یک بار بگوید: پروردگارا فلانی را شفا ده. «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيَكَ». «از پروردگار عظیم، صاحب عرش عظیم، می‌خواهم كه تو را شفا دهد». و هفت بار این دعا را تكرار كند [۶۶۸].

دستش را روی بدن مریض قرار بدهد. چون پیامبر صوقتی از مریضی عیادت می‌كرد دستش را بر روی جایی كه درد می‌كرد، می‌گذاشت و بسم الله می‌گفت [۶۶۹].

برای شخص مریض دعا بخواند و در او بدمد(سوره‌های الفلق و الناس و اخلاص بخواند).

از عایشه لروایت شده است كه گفت: «هرگاه یكی از اعضای خانواده مریض می‌شد پیامبر صسوره فلق و ناس و اخلاص را می‌خواند و در آنها می‌دمید» [۶۷۰].

سوره حمد را بخواند [۶۷۱].

این دعا را بخواند: «ای اله مردمان! این ناراحتی را از بین ببر و او را شفا ده، تو تنها شفادهنده‌ای هستی كه شفای تو هیچ ذره‌ای از این بیماری را برجای نمی‌گذارد» [۶۷۲].

و یا بگوید: «بِاسْمِ اللَّهِ أَرْقِيكَ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ يُؤْذِيكَ مِنْ شَرِّ كُلِّ نَفْسٍ أَوْ عَيْنِ حَاسِدٍ اللَّهُ يَشْفِيكَ بِاسْمِ اللَّهِ أَرْقِيكَ» [۶۷۳]. «با نام خداوند تو را دعا می‌كنم، از هر چیزی كه تو را می‌آزرد، از شر هر انسان حسود یا چشم شوری، خداوند تو را شفا دهد، با نام خداوند تو را دعا می‌كنم».

مشروعیت عیادت بستگی به این ندارد كه شخص بیمار بداند كه او به عیادتش آمده است. عیادت مریض مستحب است هر چند كه شخص بیمار بیهوش باشد، چون امید بركت دعای عیادت‌كننده، یا گذاشتن دست وی بر بدن بیمار، یا لمس بدن وی و خواندن سوره‌های (فلق، ناس، و اخلاص) و دمیدن در آنها و غیره وجود دارد» [۶۷۴].

جابر بن عبدالله بمی‌گوید: «مریضی سختی گرفتم، پیامبر صو ابوبكر سبه عیادت من آمدند و دیدند كه من بیهوش شده‌ام سپس پیامبر صوضو گرفت و آب وضویش را روی من پاشید و من به هوش آمدم و به پیامبر صگفتم: با اموالم چكار كنم؟ و چگونه در مورد آنها قضاوت كنم؟ پیامبر صجوابی نداد تا اینكه آیات میراث نازل شد» [۶۷۵].

آوردن دسته گل برای بیمار شبیه‌شدن به مسیحیان و یهودیان است.

وقتی اجل مریض نزدیک شد شهادتین را به او تلقین كند، و هنگامی كه فوت كرد چشمانش را با دست ببندد و برای او دعا كند.

مستحب است كه عیادت در آغاز بیماری باشد. چون پیامبر صفرموده است: «وقتی مریض شد به عیادت او بروید» [۶۷۶].

نباید شخص بیمار را بر خوردن غذا و نوشیدنی اجبار كرد [۶۷۷].

[۶۵۵] مسلم (۲۵۶۸). [۶۵۶] مسلم (۲۵۶۹). [۶۵۷] احمد (۷۵۶) و ابوداود (۳۰۹۸) و آلبانی آنرا صحیح دانسته است (۱۱۹۱). [۶۵۸] از شیخ الاسلام ابن تیمیه /در مورد همراهی جنازه كافر و عیادت بیماران آنها سوال شد و او جواب داد كه: همراه جنازه كافر نباید رفت، ولی عیادت وی اشكالی ندارد. چون مصلحت گرویدن او به اسلام وجود دارد. چون اگر به صورت كافر بمیرد بر او نماز نمی‌خوانند و جهنم برای او واجب می‌شود. (الفتاوی الكبری ۳/۶). [۶۵۹] بخاری (۵۶۵۷). [۶۶۰] الاداب الشرعیة (۲/۱۹۰). [۶۶۱] بخاری (۵۶۵۷). [۶۶۲] بخاری، الادب المفرد (۵۳۶) و آلبانی (۴۱۶). [۶۶۳] بخاری (۵۶۵۴) و مسلم (۱۳۷۶). [۶۶۴] بخاری (۱۳۰۴) و مسلم (۹۲۴). [۶۶۵] مسلم (۹۱۹). [۶۶۶] بخاری (۳۶۱۶). [۶۶۷] بخاری (۵۶۵۹) و مسلم (۱۶۲۸). [۶۶۸] احمد (۲۱۳۸)، ترمذی (۲۰۸۳)، ابوداود (۳۱۰۶) و لفظ حدیث از ابوداود است، وآلبانی آن را صحیح دانسته است. [۶۶۹] ابن حجر، الفتح(۱۰/۱۲۶) می‌گوید: این حدیث ابویعلى با سند حسن روایت كرده است. [۶۷۰] بخاری (۵۷۴۸) و مسلم (۲۱۹۲). [۶۷۱] بخاری (۲۲۷۶) و مسلم (۲۲۰۱). [۶۷۲] بخاری (۵۶۷۵) و مسلم (۲۱۹۱). [۶۷۳] مسلم (۲۱۸۶). [۶۷۴] فتح الباری (۱۰/۱۱۹). [۶۷۵] بخاری (۵۶۵۱) و مسلم (۱۶۱۶). [۶۷۶] آلبانی، صحیح الجامع (۳۱۵۱). [۶۷۷] الاداب الشرعیة (۲/۳۴۴).