(۶۲) آداب رفتار با خدمتگزار

به خادم نیكی كند و او را ببخشد.

از ابوامامه سروایت شده است كه گفت: «پیامبر صدر حالی كه دو غلام همراهش بودند جلو آمد و یكی از آنها را به علی سبخشید و گفت: او را نزن. چون من از زدن كسانی كه نماز می‌خوانند نهی كرده‌ام. و قبل از آنكه اینجا بیایم دیدم كه نماز می‌خواند. و دیگری را به ابوذر بخشید و گفت: با او به خوبی و مهربانی رفتار كن، پس وی را آزاد كرد. پیامبر صگفت: چكار كردی؟ گفت: شما به من گفتید با او به نیكی رفتار كنم و من آزادش كردم» [۷۴۰].

انس سمی‌گوید: «پیامبر صدر حالی كه غلامی نداشت، به مدینه آمد و ابوطلحه دستان مرا گرفت و به سوى پیامبر صبرد، و گفت: یا رسول الله صانس غلام زرنگ و هوشیاری است، بگذار كه خدمتگزار شما باشد. انس گفت: در سفر و حضر خادم پیامبر صبودم تا زمانی كه فوت كرد. به من نگفت كه چكار بكن، و چرا این كار را نكردی و به من نگفت كه چرا این كار را انجام دادی و چرا فلان كار را نكردی [۷۴۱].

نباید خادم خود را كتک بزند. از ابومسعود سروایت شده كه می‌گوید: من غلام خود را كتک زدم و بلافاصله از پشت سرم صدایی شنیدم كه می‌گفت: «ای ابامسعود بدان كه خداوند از تو قادرتر است بر او» متوجه شدم كه صدای رسول الله صاست، گفتم: یا رسول الله صبه خاطر خدا وی را آزاد كردم. گفت: اگر این كار را نمی‌كردی آتش جهنم را احساس می‌كردی [۷۴۲].

برای پرهیز از بدگمانی باید از خدمتكار خود حساب كشی كند. سلمان فارسی می‌گوید: «من حتی حساب استخوان‌های ته مانده غذا را هم از خدمتكارم می‌خواهم تا به او بد گمان نشوم» [۷۴۳].

به بنده و خادم خود نگوید خداوند تو را تقبیح كند. چون از ابوهریرهسروایت شده است كه پیامبر صفرمود: «نگویید خداوند تو را تقبیح كند(زشت گرداند)» [۷۴۴].

صورت خادم را نزند. چون پیامبر صفرموده است: «هرگاه یكی از شما خواست خادمش را بزند، صورت وی را نزند» [۷۴۵].

اگر برده‌اش را سیلی بزند باید وی را آزاد كند. هلال بن یساف می‌گوید: «ما در خانه سوید بن مقرن معامله پارچه می‌كردیم كه كنیزی خارج شد و در گوش مردی چیزی گفت و آن مرد یک سیلی به او زد. سوید بن مقرن به او گفت: آیا به او سیلی زدی؟ ما هفت نفر بودیم و فقط یک خادم داشتیم، یكی از ما به آن خدمتكار سیلی زد، پیامبر صدستور داد كه او را آزاد كند» [۷۴۶].

بخاری در ادب‌المفرد (باب اكسوهم مما تلبسون: از آنچه كه خود می‌پوشید آنها را بپوشانید). از جابر بن عبداللهسروایت كرده است: پیامبر صبا بردگان به نیكی رفتار می‌كرد و می‌فرمود: «از آنچه كه می‌خورید به بردگان و خادمان خود بدهید، و از لباسهای خود آنها را بپوشانید، و خلق خدا را آزار ندهید» [۷۴۷].

خادم را فحش ندهد.

خادم را مجبور به كار طاقت‌فرسایی نكند. پیامبر صفرموده است: «باید غذا و لباس خادم و برده را بدهد، و او را مجبور به كار طاقت‌فرسایی نكند، اگر آنها را به طاقت‌فرسایی مكلف كردید، آنها را در آن كار یارى دهید» [۷۴۸].

نفقه‌دادن به خادم صدقه محسوب می‌شود. پیامبر صفرمود: «آنچه كه برای خود و خانواده و فرزندان و خادمت خرج می‌كنی صدقه است» [۷۴۹].

اگر دوست نداشت كه غذا را با عبدش بخورد، پس غذای وی را در دستش بگذارد. چون پیامبرصفرموده است: «اگر یكی از شما دوست نداشت كه با برده‌اش غذا بخورد غذای او را در دستش بگذارد» [۷۵۰].

بخاری در كتاب «الادب المفرد» بابی را تحت عنوان «آیا خادم می‌تواند با صاحب خود برای غذا خوردن بنشیند؟» از ابوهریرهسروایت شده است كه پیامبر صفرمود: «وقتی خادم یكی از شما غذایی را آورد او را بنشانید و اگر قبول نكرد، از آن غذا به او بدهید» [۷۵۱].

وقتی عبدی یا خادمی خیر و صلاح آقای خود را بخواهد، دو اجر می‌برد، چون پیامبر صفرموده است: «هرگاه عبدی خیر و صلاح آقای خود را بخواهد و عبادت خدا را به نیكی انجام دهد، دو اجر می‌گیرد» [۷۵۲].

[۷۴۰] آلبانی در صحیح الادب المفرد (۱۲۱) آن را حسن دانسته است. [۷۴۱] صحیح الادب المفرد (۱۲۲). [۷۴۲] آلبانی در الادب المفرد صحیح دانسته است(۱۲۷). [۷۴۳] آلبانی در الادب المفرد صحیح دانسته است(۱۲۵). [۷۴۴] آلبانی در صحیح الادب المفرد حسن دانسته است(۱۲۸). [۷۴۵] آلبانی در صحیح الادب المفرد صحیح دانسته است(۱۳۰). [۷۴۶] آلبانی در صحیح الادب المفرد صحیح دانسته است (۱۳۲). [۷۴۷] آلبانی در صحیح الادب المفرد صحیح دانسته است (۱۳۹). [۷۴۸] صحیح الجامع (۵۱۹۲). [۷۴۹] آلبانی در صحیح الادب المفرد(۱۴۳). [۷۵۰] آلبانی در صحیح الادب المفرد (۱۴۶). [۷۵۱] صحیح الادب المفرد (۱۴۷) و السلسله الصحیحه (۱۲۹۷). [۷۵۲] آلبانی در صحیح الادب المفرد (۱۴۹).