(۳۶) آداب قضاي حاجت

باید هنگام قضای حاجت در فضاهای باز از سه مورد خودداری كند، چون پیامبر صفرموده است: «از قضای حاجت در موارد سه‌گانه خودداری كنید: مدفوع‌كردن در ورودی راهها، و وسط راهها و سایه درختان» [۴۳۹].

و همچنین جاهایی كه مردم در زمستان زیر آفتاب می‌ایستند بر آنها قیاس می‌شود (كه نباید در این مكانها نیز قضای حاجت كرد).

از ادراركردن در آبهای راكد نهی شده است، به خاطر حدیث: «پیامبر صاز ادراركردن در آب راكد نهی كرده است» [۴۴۰]و [۴۴۱].

وقتی در فضای باز قصد قضای حاجت كرد، باید دور شود. به خاطر حدیث مغیره بن شعبه كه در صحیحین آمده است و می‌فرماید: «آن قدر دور شد كه از دید من مخفی شد و آنگاه قضای حاجت كرد» [۴۴۲]. یعنى رسول الله (ص).

باید لباس‌ها را بالا نزند تا به زمین نزدیک شود [۴۴۳]تا عورت شخص آشكار نشود.

و این از جمله كارهای پیامبر صاست. همچنان كه انسسذكر كرده است [۴۴۴].

مكروه است هنگام ورود به دستشویی با چیزی وارد شود كه ذكر خدا روی آن باشد [۴۴۵].

از قضای حاجت در فضای باز رو به قبله یا پشت به آن نهی شده است. ولی داخل ساختمان جایز است، چون پیامبر صفرموده است: «وقتی یكی از شما قصد قضای حاجت كرد، نباید رو به قبله یا پشت به قبله باشد، بلكه به طرف شرق یا غرب قضای حاجت كند» [۴۴۶].

مستحب است كه هنگام ورود به دستشویی با پای چپ وارد شود و هنگام خروج با پای راست خارج شود [۴۴۷]. و هنگام ورود «بسم الله» [۴۴۸]بگوید. و همچنین سنت است كه بگوید: «أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ» [۴۴۹]و هنگام خروج بگوید: «غفرانك» [۴۵۰]. و مستحب است كه این كار را در صحرا نیز انجام بدهد. یعنی هنگام نشستن ذكر دخول به دستشویی را بگوید، و هنگام برخاستن ذكر خروج را بگوید [۴۵۱].

هنگام قضای حاجت باید خود را از دیدها پنهان كرد، چون از مغیره بن شعبه در صحیحین روایت شده است كه پیامبر صفرمود: «آن قدر دور شد كه از دید من مخفی شد و آنگاه قضای حاجت كرد» [۴۵۲].

ادراركردن با حالت سرپا [۴۵۳]و نشسته به دو شرط جایز است [۴۵۴]:

۱- لباس‌های خود را به ادرار آغشته نكند.

۲- از دید دیگران مخفی باشد.

نهی شده از اینكه با دست راست قضای حاجت كرد. همچنان كه ابوقتادهساز پیامبر صروایت كرده كه: «هرگاه یكی از شما ادرار كرد. آلت خود را با دست راست نگیرد، و با دست راست استنجا نكند، و در ظرف نوشیدن نفس نكشید».

و حدیث نزد مسلم و دیگران این گونه است: «هیچ یک از شما هنگام ادراركردن، آلت خود را با دست راست نگیرد، آن را با دست راست نشوید...» [۴۵۵].

وقتی قضای حاجت تمام شد، با سنگ خود را پاک كند.

مكروه است كه با استخوان یا سرگین(خشک شده) خود را پاک كند. به خاطر سخن ابوهریرهسهنگامی كه پیامبر صبه او گفت: «كمكم كن كه چند سنگ پیدا كنم، و استخوان و سرگین نیاور». گفتم: چرا استخوان و سرگین نباشد؟ فرمود: چون اینها غذای جنیان هستند. چون عده‌ای از جنیان (شهر) نصیبین (كه بهترین جنیان هستند) نزد من آمدند و از من توشه خود را خواستند و من از خداوند خواستم كه آنها بر هر استخوان یا سرگینی كه می‌گذرند غذای خود را بیابند» [۴۵۶]. و همچنین استنجا با استخوان آدمی نیز ممنوع است.

مستحب است سنگ‌هایی كه برای استنجا استفاده می‌كند، خرد باشد و كمترین آن سه بار می‌باشد. چون در حدیث سلمانسآمده است كه: «پیامبر صنهی كرده از اینكه در استنجا از كمتر از سه سنگ استفاده شود» [۴۵۷].

مكروه است كه هنگام قضای حاجت سخن گفت: چون در حدیث آمده است كه: «شخصی از كنار پیامبر صمی‌گذشت، بر او سلام كرد و پیامبر جواب نداد» [۴۵۸]. چون پیامبر در حال قضای حاجت بود. و جز در حال ضرورت(مثل نیاز به آب) جواب كسی را نمی‌داد.

بعد از قضای حاجت دست‌ها را باید شست. به خاطر حدیث: «هرگاه پیامبر صجهت قضای حاجت می‌رفت مشک آبی را برای او می‌آوردند، سپس او استنجا می‌كرد، ابوداود در حدیث وكیع آورده كه بعد از آن دستش را به زمین می‌مالید، و راوی گفته است كه: بعد از آن ظرف دیگری را برای او آوردند و او وضو گرفت» [۴۵۹].

[۴۳۹] به روایت ابوداود (۲۶) و آلبانی گفته است كه حدیث حسن است. [۴۴۰] به روایت مسلم (۲۸۱). [۴۴۱] از جمله فتاوای شیخ عبدالعزیز بن باز /این است كه جایز نیست در چاه و همچنین (بانیو و حوض) حمام ادرار كرد، بشرط اینكه دهانه آن بسته باشد، چون حكم آب راكد را دارد، مگر اینكه مجراى آب را باز كند. [۴۴۲] به روایت بخاری (۱/۱۳۷)، مسلم (۱/۲۳۰). [۴۴۳] زادالمعاد (۱/۱۷۴). [۴۴۴] به روایت ابوداود و الترمذی. [۴۴۵] به حدیث انسساستناد كرده‌اند، كه پیامبر صهنگام ورود به دستشویی انگشترش را بیرون می‌آورد. ابوداود (۱۹)، ترمذی (۱۷۴۶)، النسایی (۸/۱۷۸)، ابن ماجه (۱/۱۱۰)، حاكم (۱/۱۸۷) و بیهقی (۱/۹۵) و ابن‌قیم در تهذیب السنن (۱/۲۶-۳۱) حدیث را ضعیف دانسته است. و این ذكر معروف نیست هر چند كه (محمد رسول الله) یكی از شهادتین می‌باشد، ولی مانند تسبیح و تهلیل نمی‌باشد. بنابراین كسانی كه حدیث را صحیح دانسته یا آن را حسن دانسته‌اند (ترمذی وحاكم) قایل به كراهت هستند. و كسانی كه آن را صحیح ندانسته‌اند قایل به عدم كراهت هستند، ولی بهتر است با اشیایی كه ذكری بر آنها نوشته شده، وارد نشود برخلاف قرآن كه با آن نباید وارد دستشویی شد. (شرح الممتع۱/۶۰). [۴۴۶] به روایت بخاری (۱۴۴). [۴۴۷] این مساله قیاسی است تقدیم پای راست از باب تكریم است، ولی پای چپ عكس آن است (الشرح الممتع ۱/۸۱). [۴۴۸] آلبانی آن را در الارواء(۱/۸۸-۸۹) صحیح دانسته است. [۴۴۹] بخاری (۱/۶۷) و مسلم (۱/۲۸۳). [۴۵۰] به روایت امام احمد (۶/۱۵۵) و دیگران. [۴۵۱] كسی كه در ورود دعا را فراموش كرد و بعد حین قضای حاجت یادش افتاد چكار باید بكند. ابن حجر می‌گوید: فقط قلب كفایت می‌كند و زبان لازم نیست. [۴۵۲] بخاری (۱/۱۳۷) و مسلم (۱/۲۳۰). [۴۵۳] به روایت بخاری (۱/۱۳۷) و مسلم (۱/۲۸۳). [۴۵۴] و در روایتی دیگر, آمده است که حذیفه سفرمود: رسول الله صبه سوی زباله‌دانی که پشت دیواری قرار داشت, رفت و مانند ایستادن یکی از شما, ایستاد و ادرار نمود. من از او فاصله گرفتم. آنحضرت صبه من اشاره کرد که نزدیک بیا. من آمدم و پشت سر ایشان ایستادم تا اینکه فارغ شد. بخاری(۲۲۵)، مسلم(۲۷۳).
و ابن قیم /درباره ادرار کردن پیامبر صدر حالت ایستادن گفته است پیامبر خدا صبه این خاطر ایستاده ادرار نمود تا که از نجاستهایی که در زباله‌دان ریخته بوده خودش را کنار نگه دارد و ادرار به لباسش نرسد. زاد المعاد(۱/۴۳).
واما حدیث عائشه لکه گفت: هر کس که برای شما روایت کرد که رسول الله صایستاده ادرار نموده باور نکنید, آنحضرت ادرار نمی‌کرد مگر در حالت نشسته. این حدیث را نسائی روایت کرده (۲۹) وعلامه آلبانی آن را صحیح قرار داده است. حمل بر غالب احوال رسول الله صمی‌شود, آنچنان که هیئت فتوا جواب داده است.(۴۲۱۳) اگر شخصی ایستاده ادرار کند گناهی بر او نیست ولی مخالف افضل و مخالف غالب احوال پیامبر صاست. [۴۵۵] به روایت بخاری (۱۵۳) و مسلم (۲۶۷). [۴۵۶] به روایت بخاری المناقب (۳۸۶۰). [۴۵۷] مسلم (۱/۲۲۳). [۴۵۸] به روایت مسلم (۳۷۰). [۴۵۹] صحیح ابوداود و آلبانی آن را حسن دانسته است (۳۱۲).