(۴۸) آداب راه

در حدیث ابوسعید خدری سآمده است كه پیامبر صفرمود: «شما را بر حذر می‌دارم از اینكه در سر راه بنشینید... [۵۶۹]». پیامبر صمسلمین را برحذر می‌دارد از اینكه سر راهها بنشینند. چون بعد از آن ناچارند كه حقوق راه را رعایت كنند [۵۷۰].

رعایت حقوق راهها از جمله چشم‌پوشی‌، برداشتن چیزهایی كه باعث آزار مردم می‌شوند، جواب سلام‌دادن و امر به معروف و نهی از منكر واجب است. از ابوسعید خدریسروایت شده است كه پیامبر صفرمود: «شما را برحذر می‌دارم كه بر سر راهها ننشینید. گفتند: ما چاره‌ای جز آن نداریم چون مجالس بحث ما آنجاست. پیامبر صفرمود: پس وقتی سر راهها نشستید حق آن را ادا كنید. گفتند: چه حقی؟ فرمود: چشم‌پوشی و برداشتن چیزهایی كه موجب اذیت مردم می‌شوند و امر به معروف و نهی از منكر [۵۷۱].

راهنمایی‌كردن كسی كه در مورد راه سوال می‌كند. چون پیامبر صفرموده است: «راهنمایی‌كردن و نشان‌دادن راه یک نوع صداقه دادن است» [۵۷۲].

از جمله آداب مستحب راهها، برداشتن چیزهایی است كه باعث آزار و اذیت مردم می‌شوند. چون پیامبر صفرموده است: «مردی شاخه خاری را از سر راه برداشت، در حالیكه هیچ كار نیكویی انجام نداده بود. یا این خار بر درختی بود كه آن را قطع كرد و دور انداخت، و یا خاری را كه در راه افتاده بود برداشت، خدا به خاطر این عمل او را سپاس گفت و به بهشت وارد كرد [۵۷۳]». پیامبر صمی‌فرماید: «تمامی كارهای خوب و بد امتم بر من عرضه شد، و از میان كارهای خوب آنها برداشتن چیزهایی است كه باعث اذیت مردم می‌شوند. و از میان كارهای بد آنها انداختن بلغم در مسجد است [۵۷۴]». و پیامبر صمی‌فرماید: «هر انسانی از سیصد و شصت مفصل خلق شده است. كسی كه به تعداد این مفصلها الله اكبر، الحمد لله، لا إله إلاَّ الله، سبحان الله و استغفرالله بگوید و سنگی، یا خاری، یا استخوانی را از راه مسلمانان بردارد، یا امر به معروف كند، یا نهى از منكر كند، به شمار آن (۳۶۰) مفصل، آن شب را صبح می‌كند در حالیكه از آتش دوزخ شده است [۵۷۵]». و از مسلم با لفظ پیامبر صروایت شده است كه: «مردی را دیدم كه در بهشت می‌زیست، چون درختی را كه بر سر راه قرار داشت و باعث اذیت مسلمانان شده بود قطع كرده بود» [۵۷۶].

قضای حاجت بر سر راه مردم یا در سایه دیوارها حرام است. از ابوهریره سروایت شده است كه پیامبر صفرمود: «از دو نفر لعنت‌شدگان بپرهیزید. گفتند: یا رسول الله، آن دو لعنت‌شدگان چه كسانی هستند؟ گفت: «كسانی كه بر سر راه مردم یا سایه دیوارها قضای حاجت می‌كنند» [۵۷۷].

برای مردان بهتر است كه از وسط راه بروند. چون از ابوسعید انصاری روایت شده است كه او از پیامبر صشنید (در حالی كه وی بیرون مسجد بود و مردان و زنان با هم راه می‌رفتند) كه پیامبر صبه زنان فرمود: «اى زنان شما خود را عقب بیاندازید، چون شما نمی‌توانید حق راه را ادا كنند، باید از كناره و جانب راه بروید. پس زنان چنان خود را به دیوار می‌چسباندند، به گونه‌ای كه لباس‌هایشان به دیوار می‌چسبید» [۵۷۸].

در گذاشتن بار بر روی چهارپا، یا برداشتن آن از روی چهارپایان باید كمک كرد: «هر استخوان كوچكی صدقه‌ای دارد و صدقه آن هر روز این است كه در گذاشتن بار یا برداشتن آن از روی چهارپای كسی كمک كند ... تا آخر حدیث» [۵۷۹].

از جمله آداب راهها این است: چشم‌پوشی، برداشتن چیزهایی كه باعث اذیت دیگران می‌شود، جواب سلام‌دادن، امر به معروف، نهی از منكر، ذكر خدا گفتن، راهنمایی گمشده‌ها، راهنمایی نابینایان، متوجه‌كردن و حالی‌كردن انسانهای لال، همكاری مظلومان، كمک‌كردن به كسی كه نمی‌تواند كالاهایش را بردارد، آرام و با وقار راه‌رفتن، هدفمند گام بردارد، صدای خود را پایین بیاورد، كلام پاک و دلنشین بگوید، پیاده بر نشسته، و سواره بر پیاده، و كوچک بر بزرگ سلام كند. از مدفوع كردن بر سر راهها و چشمه‌ها و سایه درختان خودداری كند، بدون نیاز به این طرف و آن طرف نگاه نكند، چون مخل مروت است، عابران را مسخره و توهین نكند.

[۵۶۹] بخاری (۲۴۶۵) و مسلم (۲۱۲۱). [۵۷۰] شرح ریاض الصالحین، ابن عثیمین (۴/۵۴۱). [۵۷۱] بخاری (۲۴۶۵). [۵۷۲] بخاری (۲۸۹۱). [۵۷۳] بخاری (۶۵۴). [۵۷۴] صحیح الادب (۱۷۰). [۵۷۵] صحیح الجامع (۲۴۹۱). [۵۷۶] صحیح مسلم (۴۷۴۵). [۵۷۷] به روایت مسلم (۸۶۳۶). [۵۷۸] ابوداود (۵۲۷۲). [۵۷۹] بخاری (۲۸۹۱).