شبهه: زید اصغر بزرگتر از زید اکبر!!!
اهل سنت براى عمر بن الخطاب دو فرزند به نام زید ذکر کرده‌اند، یکى از امّ‌کلثوم بنت جرول و یکى از امّ‌کلثوم دختر امیر مؤمنان. امّ‌کلثوم بنت جرول در جاهلیت زن عمر بود و با اسلام آوردن عمر از او جدا شد و سپس با شخص دیگرى ازدواج کرد.
انصاری می‌نویسد: مادر عبید الله مشهور به امّ‌کلثوم، نام او ملیکه دختر جرول خزاعى است، و هنگامى که آیه: ﴿وَلَا تُمۡسِكُواْ بِعِصَمِ ٱلۡكَوَافِرِ﴾[الممتحنة: ۱۰] نازل شد، او کافر باقى ماند، عمر او را طلاق داد و ابوفهم بم حذیفه، با او ازدواج کرد که در اول کتاب ذکر او گذشت.
و ابن حجر عسقلانى مى‌نویسد:
زید بن عمر بن خطاب قرشى عدوى، برادر عبد الله بن عمر اصغر، مادر آن دو امّ‌کلثوم دختر جرول است که همسر عمر بوده و هنگامى که آیه: ﴿وَلَا تُمۡسِكُواْ بِعِصَمِ ٱلۡكَوَافِرِ﴾ نازل شد، اسلام بین آن دو جدایى انداخت، سپس ابوجهم بن حذیفه با او ازدواج کرد، و پیش از او عمر همسر او بود، زبیر و غیر او این مطلب را ذکر کرده‌اند و این نشان مى‌دهد که زید (اصغر) در حیات پیامبر به دنیا آمده است.
نکته جالب توجه در این نقل این است که پسر امّ‌کلثوم بنت جرول را که در زمان رسول خدا به دنیا آمده، «زید اصغر» نامیده‌اند و زید پسر امّ‌کلثوم دختر امیر مؤمنان را «زید اکبر». این مطلب اصل وجود فرزندى به نام زید از امّ‌کلثوم دختر امیر مؤمنان ÷را زیر سؤال مى‌برد. چگونه مى‌شود که پسر بزرگتر را «زید اصغر» نامید و پسر کوچکتر را «زید اکبر»!!!.
عالمان اهل سنت بدون توجه به این نکته، این چنین گفته‌اند:
ابن جوزی: و زید اکبر و رقیه، مادر آن دو امّ‌کلثوم دختر علی بن ابى طالب و مادر او فاطمه دختر رسول خدا ج است، و زید اصغر و عبید الله مادر آن دو امّ‌کلثوم دختر جرول است، و اسلام سبب جدایى عمر و امّ‌کلثوم دختر جرول شد.
بنابراین با کلام عالمان اهل سنت ثابت شد که امّ‌کلثوم،دختر ابوبکر است و زید فرزند عمر هم از امّ‌کلثوم بنت جرول بوده، نه از امّ‌کلثوم دختر امیر مؤمنان ÷و اهل سنت با استفاده از همین تشابه اسمى، این افسانه را ساخته‌اند.
البته برخى از عالمان سنى، همسر دیگرى به نام امّ‌کلثوم را نیز براى عمر ذکر کرده‌اند. عاصمى مکى در تعداد زنان عمر مى‌نویسد:
چهارمین فرزند عمر، عاصم است، مادر او امّ‌کلثوم جمیله دختر عاصم بن ثابت بن ابى افلح است.
یعنى خلیفه دوم چهار زن به نام «امّ‌کلثوم» داشته: ۱. امّ‌کلثوم دختر جرول، ۲. امّ‌کلثوم دختر ابوبکر، ۳. امّ‌کلثوم دختر عاصم بن ثابت، ۴. امّ‌کلثوم دختر امیر مؤمنان.!!!.
گویا عالمان اهل سنت با استفاده از این تشابهات اسمى، امّ‌کلثوم دختر امیر مؤمنان ÷را نیز اضافه کرده باشند.
جواب:
اثبات وجود زید الاصغر پر از ابهام است.
علمایی که از زید اصغر نام می‌برند آن را با کلمه "قیل (= گفته شده)" فرزند ام کلثوم (ملیکه) بنت جرول نوشته‌اند، ولی!!.
۱- در اکثر کتب وقتی نامی از بنت جرول به میان آمده او را فقط به عنوان همسر حضرت عمر سو مادر عبیدالله معرفی کرده‌اند. و از زیدنامی نمی‌برند.
۲- در ذکر نام همسر و فرزندان حضرت عمر ساینگونه آمده:
ابن کثیر: «وتزوج مليكة بنت جرول فولدت له عبيد الله فطلقها في الهدنة، فخلف عليها أبو الجهم بن حذيفه» [۲۶۱].
امام نووی: «ملیکة بنت جرول الخزاعی، تزوجها عمر بن الخطاب سفأولدها ابنه عبيد الله» [۲۶۲].
ابن اسحاق: «وأم كلثوم بنت جرول أم عبید الله بن عمر الخزاعیة فتزوجها أبو جهم بن حذیفة بن غانم» [۲۶۳].
ابن حجر عسقلانی: «أم كلثوم بنت جرول والدة عبيد الله بن عمر بن الخطاب» [۲۶۴].
عبدالسلام هارون: «وأم كلثوم بنت جرول أم عبيد الله بن عمر الخزاعية فتزوجها أبو جهم بن حذيفة بن غانم رجلا من قومه وهما على شركهما» [۲۶۵].
ابن قتیبه نیز در ذکر فرزندان حضرت عمر ساسمی از زید اصغر نیاورده و اینگونه می‌نویسد:
«ولد عمر بن الخطاب لصلبه وأعقابهم: وولد عمر بن الخطاب عبد الله وحفصة أمهما زينب بنت مظعون، وعبيد الله وأمه مليكة بنت جرول الخزاعية، وعاصما وأمه جميلة بنت عاصم بن ثابت حمى الدبر، وفاطمة وزيدا وأمهما أم كلثوم بنت علي بن أبي طالب من فاطمة بنت رسول الله ج، ويقال إن اسم بنت أم كلثوم من عمر رقية، و....» [۲۶۶].
و همانطور که دیدید از یک زید نام برده یعنی زید از ام کلثوم دختر فاطمه (ع) و در صفحه بعد کتابش نیز در شرح حال فرزندان عمر سشرح حال وی را ذکر می‌کند به این شکل:
«زيد بن عمر بن الخطاب: وأما زيد بن عمر بن الخطاب فرمي بحجر في حرب كانت بين بني عويج وبين بني رزاح فمات ولا عقب له، ويقال إنه مات وأمه أم كلثوم في ساعة واحدة فلم يرث واحد منهما من صاحبه، وصلى عليهما عبد الله بن عمر فقدم زيدا وأخر أم كلثوم فجرت السنة بتقديم الرجال».
می‌بینیم که نه اسمی از زید اکبر و نه زید اصغر به میان آمده!! و فقط نام زید را بدون قید اصغر یا اکبر ذکر کرده است.
امام نووی نیز در تهذیب الاسماء می‌گوید: «وأولاد عمر: عبد الله، وحفصة، أمهما زينب بنت مظعون، «وعبيد الله أمه مليكة بنت جرول الخزاعية»، وعاصم أمه جميلة بنت عاصم بن ثابت حمى النحل، وفاطمة (رقیه، همانطور که ابن قتیبه شرح داد) وزيد أمهما أم كلثوم بنت على بن أبى طالب من فاطمة ش...» [۲۶۷].
ایشان نیز برای بنت جرول فقط یک فرزند و آن هم عبیدالله را ثبت کرده‌اند و هیچ نامی از زید اکبر و اصغر نیست بلکه تنها یک زید را نام برده آن هم پسر ام کلثوم بنت علی(ع)!!.
و اکثر آنهایی که دو زید را برای حضرت عمر نوشته‌اند از محمد بن عمر واقدی تبعیت می‌کنند که قبلاً گفتیم او شخصی متروک و غیر ثقه می‌‌باشد.
* ابن اثیر: «وتزوج مليكة بنت جرول الخزاعي في الجاهلية، فولدت له عبيد الله بن عمر، ففارقها في الهدنة، فخلف عليها أبو جهم بن حذيفة، وقتل عبيد الله بصفين مع معاوية، وقيل: كانت أمه أم زيد الأصغر أم كلثوم بنت جرول الخزاعي، وكان الإسلام فرق بينها وبين عمر» [۲۶۸].
همانطور که سخن ابن اثیر را خواندید:کسانی مانند او( و ذهبی در تاریخ الاسلام و ..) که ذکر از فرزندان عمر سکرده‌اند در مورد زید الاصغر با کلمه " قیل" یاد می‌کنند!.
به این معنی که عده‌ای گفته‌اند که زید اصغر نیز فرزند حضرت عمر سبوده! همانطور که در ذکر فرزندان علی ÷هم اختلافات بسیار شدید است. و کلمه قیل نیز به نشانه احتمال است و مورخ نیز فقط به خاطر امانتداری آن را ذکر کرده است.
حاج عبدالله احمدیان نقل می‌کند که حضرت عمر سجهت ابراز نهایت محبت نسبت به برادر شهیدش(زید بن خطاب)، او را «زید» نامید [۲۶۹]. و می‌دانیم که زید بن خطاب در جنگ یمامه شهید شدند و این را هم می‌دانیم که علمایی که از زید اصغر نام می‌برند تولد او را در حیات رسول الله جمی‌دانند، یعنی قبل از شهادت زید بن خطاب، پس این موضوع ثابت می‌کند که زید اصغری در کار نبوده و تنها وجود زید نوه حضرت علی ÷صحت دارد. که سالها بعد از شهادت زید بن خطاب به دنیا آمده است.
* آقای قزوینی ایراد گرفته‌اند که چرا زید کوچکتر را اکبر و زید بزرگتر را (در صورت صحت البته) اصغر می‌نامیم!.
ج: پسوند‌های اکبر و اصغر و اوسط را اکثراً بعدها علمای انساب برای تشخیص فرزندان به کار برده‌اند و چون از بعضی گفته‌ها بر می‌‌آیدکه حضرت عمر سخود شخصاً فرزند ام کلثوم را زید اکبر نامید [۲۷۰]، علمای انساب نیز پسر بنت جرول راکه زید نام داشت و پسوند اکبر و یا اصغر نیز نداشت، زید اصغر گفتند. (البته آنهایی که به وجود زید اصغر اعتقاد داشته‌اند).
قاضی مروزی از علمای اهل تشیع می‌نویسد: به نظر می‌‌رسد در زمان حیات حضرت فاطمه ل، حضرات زینب و ام‌کلثوم ملقب به کبری نبوده‌اند و این پسوند بعدها به نام آنها افزوده شده است. همچنین در عرف عرب نامگذاری شماری از فرزندان به یک نام (گاهی پنج تا ده تن به یک نام) رایج و معمول بود [۲۷۱].
گذشته از آن در بین دختران و فرزندان حضرت علی ÷نیز این اشتباه مشهود است.. مثلاً:
شیخ مفید و ابن البطریق و طبرسی نقل می‌کنند که نام ام کلثوم، زینب صغری بوده!.
ولی ما ثابت کردیم که ام کلثوم از زینب (س) بزرگتر بوده، حال شیعیان این تناقض را چگونه حل می‌کنند؟؟ هر طور حل کردند ما هم به همان شیوه عمل می‌کنیم!.
و یا اینکه برای حضرت علی ÷دختر دیگری به جز ام کلثوم الکبری که نامشان زینب صغری بوده،دختر دیگری نیز با نام زینب صغری نوشته‌اند!.
ابن البطریق: «وأولاده أمير الـمؤمنين ÷سبعة وعشرون ذكرا وأنثى: ( ۱ و ۲ ) الحسن والحسين إ. ( ۳ ) زينب الكبرى. ( ۴) زينب الصغرى الـمكناة أم كلثوم . أمهم فاطمة البتول سيدة نساء العالـمين ابنة سيد الـمرسلين محمد خاتم النبيين .... نفيسة، زينب الصغرى، رقية الصغرى..» [۲۷۲].
دراین حال چگونه می‌توان ام کلثوم را (اگر او را کوچکتر از زینب کبری بگیریم) زینب صغری خواند؟؟ مگر نباید در این صورت او زینب الاوسط نامیده می‌شد؟؟ مگر دو دختر با یک اسم و یک پسوند می‌شود؟
اینها همه جدل‌های علمای انساب و تراجم است و هیچ ربطی به ازدواج آن دو بزرگوار ندارد.. ما نمی‌توانیم با اشتباهات چند «عالم» کل ازدواج را منکر شویم اگر اینگونه بود ازدواج حضرت علی و عبدالله بن جعفر و ام حسن (ع) و.. همه و همه را می‌توان زیر سوال برد!!.
و به همین دلیل است که علمای اهل تشیع در این مورد تعجبها کرده‌اند و می‌نویسند:
«ام کلثوم زینب الصغری، او الوسطی بنت مولانا امیرالـمومنین وفاطمة الزهرا صلوات الله علیهما..» [۲۷۳]. «ام کلثوم زینب الصغری، یا زینب وسطی دختر امیرالمومنین و فاطمة الزهرا صلوات الله علیهما...».
و آقای محمد تقی تستری نیز بعد از ذکر قول شیخ مفید می‌گوید: این زینب صغری نیست چون کوچکتر از او نیز زینب هست و این زینب وسطی است و نه صغری!! [۲۷۴].
در مستدرک سفینة البحار می‌خوانیم:
في كتاب السيدة زينب قال: «زينب الوسطى بنت أمير الـمؤمنين ÷امها وام إخوتها الحسن والحسين ومحسن وزينب الكبرى ورقية فاطمة الزهراء (عليها السلام) كناها الرسول بام كلثوم. وأما زينب الصغرى بنت أمير الـمؤمنين وامها ام ولد تزوجت ابن عمها محمد بن عقيل.....».
می‌بینید که ایشان زینب الصغری همسر حضرت عمر سرا زینب وسطی نوشته‌اند.
و یا این اشتباه شیخ طبرسی که در ذکر اولاد حضرت علی ÷می‌نویسد:
«وأما زينب الصغرى فكانت عند محمد بن عقيل فولدت له عبد الله وفيه العتب من ولد عقيل. وأما أم هانئ ...وأما نفيسة فكانت عند عبد الله الأكبر بن عقيل فولدت له أم عقيل . وأما زينب الصغرى فكانت عند عبد الرحمن بن عقيل فولدت له سعدا وعقيلا» [۲۷۵].
و همینطور در ذکر فرزندان حضرت عمر سنیز چنین چیزی موجود است چنانکه ابن اثیر در الکامل می‌نویسد:
«وتزوج لهية امرأة من اليمن، فولدت له عبد الرحمن الأوسط، وقيل الأصغر».
و حضرت عمر سبا لهیة ازدواج کرد که زنی از یمن بود و عبدالرحمن الاوسط از او به دنیا آمد و گفته‌اند الاصغر( ونه الاوسط)
*******
البته به طور قطع نمی‌توان وجود زید فرزند ام کلثوم بنت جرول را منکر شد ولی این جدلها، جدل‌های ما بین علمای انساب است و مسعوی نقل صحیح را اینگونه می‌نویسد:
«وكان لعمر من البنين تسعة، عبد الله وعبد الرحمن الأكبر وزيد الأكبر وعبيد الله الـمقتول بصفين وعاصم وزيد الأصغر وعبد الرحمن الأصغر وعياض وعبد الله الأصغر، الـمعقبون منهم أربعة عبد الله الأكبر وعاصم وعبيد الله وعبد الرحمن الأصغر...» [۲۷۶].
زید الاکبر را همراه عبیدالله فرزند ام کلثوم بنت جرول می‌‌آورد و می‌بینیم که او بر خلاف خیلی‌ها پسوند اکبر را برای او به کار می‌برد که شاهدی دیگر باشد بر اینکه این اختلافات ربطی به اصل ازدواج ندارد بلکه همه و همه اختلافات علماست.
بعد از اینها آقای قزوینی هو هو کنان جلو آمده می‌گوید: حضرت عمر ۴ همسر به نام ام کلثوم داشته!!.
در مورد ام کلثوم بنت ابی بکر که صحبت کردیم و رسوا شد آنکه همیشه رو سیاه است.
و بعد قزوینی گفته: علمای اهل سنت با استفاده از این تشابه اسمی ام کلثوم دختر علی را نیز داخل همسران عمر کرده‌اند!!.
۱- ما نفهمیدیم بالاخره حضرت علی دختری به اسم ام کلثوم داشت یا نداشت؟!!.
۲- چرا اینگونه نگفتید: علمای اهل سنت به اشتباه!! نام دوم ام کلثوم دیگر را نیز در کنار ام کلثوم بنت علی شامل همسران حضرت عمر قرار داده‌اند و گول تشابه اسمی را خورده‌اند؟؟؟ آیا اگر کسی اینچنین بگوید شما به او نمی‌خندید؟؟
۳- گفتید علمای اهل سنت این را اضافه کرده‌اند.. هزار بار گفتم باز هم می‌گویم اگر کسی این را اضافه کرده باشد امام صادق ÷است که روایت صحیح در این مورد از او منقول است و بعد از او نیز،ابن اسحاق از علمای اهل تشیع است که او اولین شخصی بود که این ماجرا را نقل کرد.
۴- آیا من می‌توانم با توجه به اینکه حضرت محمد جبا دو زینب یعنی: زینب بنت جحش و زینب بنت خزیمه ازدواج کرده بگویم: نه فقط یکی از آن دو صحت دارد و آن یکی اشتباه علماست که گول تشابه اسمی را خورده‌اند و همینطور اراجیف ببافم... بخندید به خودتان!.
-----------------------------------------------
[۲۶۱] البدایة والنهایة: ج۷، ص ۱۳۹ البته در ادامه می‌نویسد: «وقال الواقدی: هی أم كلثوم بنت جرول فولدت له عبید الله وزیدا الاصغر». که گفتیم واقدی شخصی غیر ثقه و متروک هستند. [۲۶۲] المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج امام النووی: ج۵، ص ۲۰۵. [۲۶۳] سیرت ابن اسحاق. [۲۶۴] الإصابة في معرفة الصحابة: ج۴، ص۱۴۱، رقم ۴۸۲۶. [۲۶۵] تهذیب سیرت ابن هشام، عبد السلام هارون، ذکر مسیر الی خیبر. [۲۶۶] المعارف ابن قتیبه در ذکر فرزندان حضرت عمر س. [۲۶۷] تهذیب الاسماء امام نووی: ج۲، ص۵. [۲۶۸] الکامل ابن اثیر: ج۳، ص۵۳. [۲۶۹] سیمای صادق فاروق اعظم،حاج عبدالله احمدیان، با این سند: الاصابة و ابن سعد به نقل اخبار عمر، ص۳۹۴. [۲۷۰]حاج عبدالله احمدیان در سیمای صادق فاروق اعظم می‌گوید:حضرت عمر سبه علت حبی که نسبت به برادرش زید داشت فرزند ام کلثوم بنت علی را زید اکبر نامید. و الله اعلم. [۲۷۱] الفخری فی انساب الطالبین المروزی: ص۲۴۵-۲۴۷. [۲۷۲] العمدة ابن البطریق: ص ۳۰- ۳۱. [۲۷۳] مستدرکات علم رجال الحدیث: ج۸، ص۵۵۹. [۲۷۴] قاموس الرجال محمد تقی تستری: ج ۱۲، ص ۲۱۶. [۲۷۵] إعلام الورى بأعلام الهدى الطبرسی: ج ۱، ص ۳۹۷. [۲۷۶] التنبیه والإشراف المسعودی: ص ۲۵۱ – ۲۵۲ .. دار صعب- بیروت – لبنان.