عصر اموی عصر تمدن و مدنیت
لغت عربی در عهد اموی به اوج شهرت رسید، جایگاه خود را در دفاتر و روند حکومتداری تثبیت کرد، تدوین علم و فرهنگ به لسان عربی اختصاص یافت.
نویسندگی و مطبوعات آغاز گردید و نویسندگان در عهد اموی تبارز کردند، بخشهای گوناگون نویسندگان بخصوص خود را داشت، مثلا: دیوان واردات و صادرات، دیوان اردو و عساکر، دیوان قضاء و...... عبد الحمید از نویسندگان نامور عهد امویست، نویسندگان تقدیر میشدند، و در جامعه از سمت ویژه برخوردار بودند، معاش خیلیها بلند برایشان پرداخته میشد.
گارد مخصوص حفاظتی برای پاسداری از مقر فرماندهی خلافت اسلامی ایجاد گردید، انگیزهء تشکیل گارد همان ارادهء شوم خوارج بود که تصمیم گرفتند تا سه شخصیت بارز اسلام را ترور کنند، علی بن أبی طالب، معاویه بن أبیسفیان و عمرو بن العاصش در ترور علی بن أبی طالب موفق شدند.
در سمت های قضاء و دادستانی اشخاص پارسا و باتقوا گماشته میشد، محکمهء مشابه به محکمهء استیناف ایجاد گردید، اجرآت مهم این محکمه بررسی آن دوسیههای بود که محاکم ابتدائی توان تنفیذ آن را نداشتند، یا مدعی نسبت به عدالت قاضی مشکوک میبود مرافعه طلب میگردید، عموما محکمهء استیناف تحت ریاست خلیفه یا والی یا معاونین و نایب آنها دایر میگردید، عبد الملک بن مروان اولین خلیفهء بود که خود دوسیههای طرفین دعوا را بررسی میکرد.
عمر بن عبد العزیر نخستین خلیفهء که رسما فرمان صادر نمود تا حدیث نبوی تدوین شود. امویها در اعمار و آبادان دست بالای داشتند، قصور دور اموی شاهد این حقیقت است، مانند: قصرِ عَمْرَه در أردن، جامع اموی در دمشق انجنیران دور اموی از مهارت خاصی در جامع دمشق کار گرفتهاند دیوارهای قشنگ، نقشهء حمامات، رنگ ریزی و آب و تاب شکوه این عمارت بزرگ را چند برابر ساخته است.
ایجاد مراکز تحقیقاتی ادبی و فرهنگی و تأسیس مدارس ابتدائی، اعمار رصدهای فلکی و ستاره شناسی طوری که در دمشق رصدگاه ساخته شد، خطوطِ نامه رسانی توسط اسبهای سریع السیر در عهد معاویه تنظیم گردید، توجه به نظام اقتصادی، جلوگیری از بازار آزاد و مراقبت از اسعار کنترول قیمتهای سرسام آور، نظارت از مال أوقاف، محبس و بالأخیر قوانین قضاء برنامه ریزی گردید.
قوانین نظامی و عسکری ساخته شد، نظر به نیازهای آن روز تقسیمات ویژه درخصوص اسبان جهادی صورت گرفت، اختراع کشتیهای جنگی بحری، همین کشتیهای جنگی معاویهس بود که به فرماندهی فرزند رشید اش یزید بن معاویه قسطنطنیه را برای مدت طولانی در محاصره کشاند چیزی نمانده بود که قسطیطنیه آن روز و استنبول امروز فتح شود، تشکیل کمیسیون نظارت از مالیات خلافت، تهیهء وسایل بغرض رشد زراعت و ازدیاد محصولات کشاورزی، احیائی اراضی اموات، حفر نهرها و ایجاد بندها، یزید خود یک مهندس وارد بود نهر یزید را در دمشق حفر نمود تا هنوز بنام نهر یزید شهرت دارد.
اینها و امثال آن چیزهای اند که در دور امویان تحقق یافت روند کاری آنها تفکر و خبرگیشان را نشان میدهد، تشیّع همه این ابتکارات شایسته را نادیده میگیرد، جز یاحسین یاحسین چیزی بیاد ندارند و جز اینکه بگویند: های آب برحسین قطع شد وای طفل شیرخوار به گلوله بسته شد چیزی برای گفتن ندارند، و پسران دختر خوش وخیلیها مقبول و خوش نما در محافل عزا داری در پشت میکروفون ظاهر میشوند با آواز بیش از حد دلکش و با نازوادای دخترانه سرودها را به سبک مخصوص زمزمه میکنند، فریاد دلربا و قامت خوش نمای آنها چنان جذاب است که آیۀ الله های عظمی را بیاد صیغه میاندازد.