ازدواج و خوشبختی زناشویی در سایه اسلام

ترغیب به ازدواج

خداوند تبارک و تعالی می‌‌‌فرماید:

﴿وَأَنكِحُواْ ٱلۡأَيَٰمَىٰ مِنكُمۡ﴾ [النور: ۳۲].

«مردان و زنان مجرد (و بی همسر) خود را همسر دهید».

و نیز در جایی دیگر می‌‌‌فرماید:

﴿فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ﴾[البقرة: ۲۳۲].

«آنان را از ازدواج با شوهران (سابق) خود باز ندارید، وقتی که به طرز پسندیده‌‌‌ای در بین خویش تراضی کنند».

ازدواج از جمله خواست‌‌‌های صالحان است بر اساس:

﴿وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ﴾[الفرقان: ۷۴].

«و کسانی که می‌‌‌گویند: پروردگارا! از همسرانمان و فرزندانمان، مایه‌‌‌ی روشنی چشم به ما عطا فرما».

خداوند از اینکه همسرانی را برای پیامبران بزرگوار†، قرار داده است، برایشان منّت می‌‌‌گزارد و می‌‌‌فرماید:

﴿وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا رُسُلٗا مِّن قَبۡلِكَ وَجَعَلۡنَا لَهُمۡ أَزۡوَٰجٗا وَذُرِّيَّةٗ﴾[الرعد: ۳۸].

«ما پیش از تو پیغمبرانی را فرستاده و زنان و فرزندانی به ایشان داده‌‌‌ایم».

پیامبر اکرم ج نیز مسلمانان را برای ازدواج کردن ترغیب و تشویق فرموده است و می‌‌‌فرماید: «النكاحُ سُنَّتِي، فَمَنْ أَحَبَّ فِطْرَتِي فَلْيَسْتَنَّ بِسُنَّتِي». [۱]

ترجمه: «ازدواج سنت من است، پس هرکس که سرشت من را دوست دارد نسبت به سنت من پایبند باشد».

و نیز پیامبر اکرم ج می‌‌‌فرماید: «مَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي». [۲]

ترجمه: «هرکس از سنت من روی گرداند، از من نیست».

این حدیث بیانگر فضل نکاح و ترغیب و تشویق است. [۳] و همچنین در جایی دیگر می‌‌‌فرماید: «تَنَاكَحُوا، تَكْثُرُوا، فَإِنِّي أُبَاهِي بِكُمُ الْأُمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». [۴]

ترجمه: «ازدواج کنید (تا نسل‌‌‌تان) فراوان شود؛ چون من در روز قیامت به کثرت امّت خود بر دیگر ملت‌‌‌ها افتخار و مباهات می‌‌‌کنم».

مناوی گفته است: لفظ «تَنَاكَحُوا»: دلالت بر ندب (شتافتن) و سنّت و نیز گفته شده که برای وجوب است. [۵]

رسول الله ج کسانی که از ازدواج را به خاطر ترس از فقر و عدم قدرت و پرداخت نفقه‌‌‌ امتناع می‌‌‌نمایند، مذمت نموده است و این امر را امری نکوهیده می‌‌‌داند و می‌‌‌فرماید:

«مَنْ قَدَرَ عَلَى أَنْ يَنْكِحَ، فَلَمْ يَنْكِحْ فَلَيْسَ مِنَّا». [۶]

ترجمه: «کسی که توانایی ازدواج دارد و ازدواج نمی‌‌‌کند، از ما نیست».

و نیز می‌‌‌فرماید: «مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ، وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصِّومِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ». [۷]

ترجمه: «(ای جماعت جوانان مسلمان) هر کس از شما توانایی ازدواج را دارد، ازدواج کند و زن بگیرد؛ زیرا ازدواج موجب می‌‌‌گردد تا چشم از نگاه حرام خودداری نماید و عورت از ارتکاب حرام نیکوتر حفظ گردد و اگر کسی توانایی ازدواج را ندارد؛ پس روزه بگیرد تا بدینوسیله شهوتش کم شود و (از مضرات آن محفوظ گردد)».

پیامبر ج در ترغیب به ازدواج درآوردن «دختران و خواهران» به جوانان مؤمن و امین چنین فرموده است: «إِذَا أَتَاكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلُقَهُ وَدِينَهُ فَزَوِّجُوهُ، إِلَّا تَفْعَلُوا تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَفَسَادٌ عَرِيضٌ». [۸]

ترجمه: «هرگاه کسی (برای خواستگاری از دختر شما) آمد که اخلاق و دین او (نکو و پسندیده بود) و شما را راضی می‌‌‌نمود، پس دخترتان را به ازدواج او درآورید، در غیر این صورت، فتنه و فساد بزرگی زمین را فرا خواهد گرفت».

علاوه بر این فردی که ازدواج می‌‌‌نماید بر اساس این فرموده‌‌‌ی پیامبر ج: «مَنْ نَكَحَ لِلَّهِ وَأَنْكَحَ لِلَّهِ اِسْتَحَقَّ وِلَايَةَ اللهِ». [۹]

ترجمه: «هر کس به خاطر خدا نکاح کند و به خاطر خدا شخصی را به نکاح درآورد، همانا مستحق دوستی خداوند شده است».

ازدواج بر اساس این فرمایش پیامبر اکرم ج حافظ دین انسان و سپر فساد و سنگر محکمی در مقابل سرکشی و گناه است: «مَنْ تَزَوَّجَ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ نِصْفَ الْإِيمَانِ، فَلْيَتَّقِ اللَّهَ فِي النِّصْفِ الْبَاقِي». [۱۰]

ترجمه: «هرکس ازدواج کند، نصف ایمانش تکمیل شده است، پس در نصف دیگر از خدا بترسد و پرهیزگار باشد».

امام غزالی گفته است: این حدیث بر فضیلت نکاح به خاطر جلوگیری آن از مخالفت امر خدا و محفوظ بودن از فساد دلالت دارد؛ زیرا آنچه باعث فساد دین انسان می‌‌‌شود، «فرج و بطن» اوست، که با ازدواج کردن، انسان از مضرات یکی از آن دو محفوظ می‌‌‌ماند. [۱۱]

از ابوذرس روایت شده است که فرمود: مردی بر پیامبر ج وارد شد که به او عکاف بن بشر تمیمی می‌‌‌گفتند، پیامبر ج از او پرسید: ای عکاف، آیا زن داری؟ گفت: خیر، فرمود: کنیز هم نداری؟ گفت: کنیز هم ندارم، فرمود: این در حالی است که تو ثروتمند از راه حلال هستی؟! عرض کرد: بله، فرمود: تو در این صورت از برادران شیاطین هستی. اگر تو از نصارا بودی از پیشوایان آنان به شمار می‌‌‌آمدی. همانا سنّت و روش ما، ازدواج است. بدترین شما مجردان شما هستند و پست‌‌‌ترین مردگان شما، مجردان هستند، آیا بر امر شیطان عمل می‌‌‌کنید؟ شیطان اسلحه‌‌‌ای موثرتر از زن در صالحان سراغ ندارد، مگر در صالحانی که ازدواج کرده‌‌‌اند که این سلاح را هم ندارد. آنان انسان‌‌‌های پاک و بری از هر ناسزایی هستند، وای بر تو ای عکاف، به راستی که زنان، داوود، یوسف را با «مکر و حیله» همراهی کردند و امتحان نمودند. [۱۲]

بشر بن عطیه پرسید: کرسف کیست؟ فرمود: مردی بود که در ساحل دریایی سیصد سال خداوند را عبادت می‌‌‌کرد، روزه می‌‌‌گرفت و شب زنده داری می‌‌‌کرد، بعد از آن به خاطر زنی که نسبت به وی عشق ورزید، از خداوند عظیم روی گردان شد و کفر ورزید و به ترک تمامی عبادت‌‌‌ها پرداخت. سپس خداوند عزّوجل به سبب اعمالش، با هدایت و اصلاح وی، او را نجات داد. پس او توبه کرد. پیامبر ج فرمود: «وای بر تو ای عکاف! ازدواج کن، در غیر این صورت تو انسانی بی ثبات و مردّدی خواهی بود». عکاف گفت: «یا رسول الله! برای من زن بگیر». پیامبر ج فرمود: کریمه دختر کلثوم حمیری را به همسری تو در آوردم». [۱۳]

پیامبر ج می‌‌‌فرماید:

«مِسْكِينٌ مِسْكِينٌ مِسْكِينٌ، رَجُلٌ لَيْسَ لَهُ امْرَأَةٌ، وَإِنْ كَانَ كَثِيرُ الْمَالِ. مِسْكِينَةٌ مِسْكِينَةٌ مِسْكِينَةٌ، امْرَأَةٌ لَيْسَ لَهَا زَوْجٌ، وَإِنْ كَانَتْ كَثِيرَةَ الْمَالِ». [۱۴]

ترجمه: «مسکین است، مسکین است، مسکین است، مردی که زن نداشته باشد، هرچند که ثروتمند باشد؛ مسکین است، مسکین است زنی که شوهر نداشته باشد، هرچند که مال فراوان داشته باشد».

ازدواج بر اساس این فرموده‌‌‌ی پیامبر ج سنت محسوب می‌‌‌شود:

«خَمْسٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِينَ: الْحَيَاءُ وَالْحِلْمُ وَالْحِجَامَةُ وَالتَّعَطُّرُ وَالنِّكَاحُ». [۱۵]

ترجمه: «پنج عمل از جمله راه و روش انبیاء است: حیاء، بردباری، حجامت، خوشبویی و نکاح».

اخبار و آثار زیادی مبنی بر ترغیب و تشویق به ازدواج نقل شده است که انسان را به روی‌‌‌آوری به ازدواج وا می‌‌‌دارند؛ ازدواج، نگهداری از ایمان، دوری از فساد و پرده دری و دور نمودن نفس از انحراف و گمراهی است.

حضرت عمر بن خطابس می‌‌‌فرماید: «چیزی به جز ناتوانی یا شهوترانی، مانع نکاح نمی‌‌‌شود». حضرت ابن عباسب می‌‌‌فرماید: «زهد و عبادت انسان سالک و عابد کامل نمی‌‌‌گردد تا اینکه ازدواج کند». حضرت عبدالله بن مسعودس می‌‌‌فرماید: «اگر از عمر من جز ۱۰ روز چیزی باقی باشد، دوست دارم که ازدواج کنم تا خداوند را در حالت مجّردی ملاقات ننمایم».

[۱] به روایت ابویعلی با سند حسن از حدیث ابن عباسب (الإحياء ۲/۶۸۹). [مؤلف] [۲] به روایت بخاری (۹/ ۱۰۴) و مسلم (۱۴۰۱) در كتاب نکاح باب الترغیب في النکاح واستحباب النکاح. [مؤلف] [۳] فتح الباری (۹/ ۱۰۶). [مؤلف] [۴] زین الدین العراقي گفته است: ابوبکر بن مردویه در تفسیرش که از حدیث ابن عمر روایت کرده، آن را با سند ضعیف ذکر نموده است. (الإحياء ۲/۶۹۰). [مؤلف] [۵] فیض القدیر (۳/۲۶۹). [مؤلف] [۶] زین الدین العراقي گفته است: حدیث را ابو منصور دیلمی در مسند الفردوس، از حدیث ابوسعید با سند ضعیف ذکر کرده است (الإحياء ۲/۶۹۰). [مؤلف] [۷] به روایت دارمی (۲/۱۳۲) در نکاح، باب: الحث علی التزویج «تشویق به ازدواج». [مؤلف] مسلم نیز در صحیح خود (۱۴۰۰) آن را آورده است. [مصحح] [۸] به روایت ترمذی (۱۰۸۴) در باب نکاح، باب: «ما جاء إذا جاءکم من ترضون دینه فزوّجوه» و ابن ماجه (۱۹۶۷) در نکاح، باب: «المحرم یتزوج». [مؤلف] آلبانی در صحیح ابن ماجه (۱۶۱۴) می‌‌‌گوید: حسن است. [مصحح] [۹] غزالی این موضوع را در (الإحياء ۲/۶۹۰) به روایت احمد در مسندش (۳/۴۳۸- ۴۴۰) چنین نقل نموده است: «مَنْ أَعْطَی لِلَّهِ، وَأَحَبَّ لِلَّهِ، أَنْکَحَ لِلَّهِ، فَقَدْ اِسْتَکْمَلَ إِیْمَانَهُ». «هرکس به خاطر خدا ببخشد و به خاطر خدا دوست داشته باشد، و به خاطر خدا خشم بگیرد و به خاطر خدا به نکاح درآورد، همانا ایمان او کامل شده است». [مؤلف] آلبانی در صحیح الترغیب (۳۰۲۸) می‌‌‌گوید: حسن است [مصحح]. [۱۰] هیثمی در (مجمع الزوائد ۴/۲۵۲) گفته: به روایت طبرانی در الأوسط با دو اسناد، و در آن دو اسناد یزید الرقاشی و جابر جعفری هستند، و هر دوی آن‌‌‌ها ضعیفند، در حالی که آن دو مورد وثوق‌‌‌اند. نگاه کنید: (فیض القدیر ۶/۱۰۳). [مؤلف] [۱۱] حاکم در مسندش روایت کرده (۲/۱۶۱) با لفظ: «مَنْ رَزَقَهُ اللَّهُ امْرَأَةً صَالِحَةً، فَقَدْ أَعَانَهُ عَلَى شَطْرِ دِينِهِ، فَلْيَتَّقِ اللَّهَ فِي الشَّطْرِ الثَّانِي». و گفته که: این حدیث دارای اسناد صحیح است و آن دو (بخاری و مسلم) آن را تخریج نکرده‌‌‌اند و ذهبی هم با او موافق است. (الإحياء ۲/۶۹۱). [مؤلف] [۱۲] یعنی اینکه شیطان، از راه زنان می‌‌‌خواست آن پیامبران و صالحان را بفریبد و راهی دیگر نداشت (مترجم). [۱۳] به روایت احمد (۱۶۴ – ۵/۱۶۳). [مؤلف] شعيب الأرنؤوط در تحقیق این روایت می‌‌‌گوید: «اسناد آن به خاطر مجهول بودن شخصی که از ابوذر روایت کرده و اضطرابی که در سند آن واقع شده است ضعیف است». [مصحح] [۱۴] هیثمی در مجمع الزوائد (۴/۲۵۲) گفته است: طبرانی، این حدیث را در «الأوسط» روایت کرده و راویانش، ثقه هستند، مگر «أبا نجیح»، [راوی این حدیث از پیامبر ج] صحابی نمی‌‌‌باشد. آلبانی در «ضعيف الترغيب (۱۲۰۴)» این حدیث را ضعیف دانسته است. [مؤلف] [۱۵] هیثمی در مجمع الزوائد (۴/۲۵۳) گفته است که اين را طبرانی روایت نموده، و از راویان آن اسماعیل بن شیبه می‌‌‌باشد که ذهبی در مورد وی می‌‌‌گوید: واهی (= بسيار ضعیف) است. سپس ذهبی [در میزان الاعتدال] این حدیث و دیگر احادیث وی را ذکر کرده است. [مؤلف]