استقبال قبله

رسول اکرمصهنگام خواندن نماز، چه فرض و چه نفل رو به قبله می‌ایستاد. و در حدیثی که به یکی از اصحاب، شیوه صحیح نماز خواندن را می‌آموخت به اوامر نمود که رو به سوی قبله کند. [۵۶]

در سفر، بر پشت مرکب خویش نمازهای نفل و همچنین نماز وتر را بدون رعایت جهت قبله، ادا می‌کرد [۵٧]. چنانکه در آیه ۱۱۵ سوره بقره به همین مورد اشاره شده است:

﴿فَأَيۡنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجۡهُ ٱللَّهِۚ﴾[البقرة: ۱۱۵].

«پس به هر سو که رو کنید، خدا آنجاست».

گاهی که می‌خواست سوار بر شتر، نماز نفل بخواند، ابتدا روی شتر را به سوی قبله می‌نمود آنگاه تکبیر می‌گفت سپس نمازش را در جهتی که مسیر حیوان بود ادامه می‌داد. [۵۸]

رکوع و سجده را روی مرکب به صورت اشاره انجام می‌داد. با این تفاوت که در سجده، سرش را کمی پایین‌تر از رکوع می‌برد [۵٩]. اگر در حال سواری برمرکب، وقت نماز فرض می‌رسید از حیوان فرود می‌آمد و روی به قبله می‌ایستاد و نماز می‌خواند. [۶۰]

نماز فرض را در حالت ترس شدید می‌توان پیاده، ایستاده و سواره، بدون رعایت قبله، ادا نمود [۶۱]. چنانکه فرموده است: «إذا اختلطوا فإنّما هو التّكبیر والإشارة بالرّأس» [۶۲]. (هنگامی که با دشمن درگیر شدید با تکبیر و اشاره، نماز را ادا کنید).

و نیز فرموده است «مابین المشرق والمغرب قبلة» [۶۳](فاصله میان مشرق و مغرب، قبله محسوب می‌شود).

جابرسمی‌گوید: ما با رسول خداصهمسفر بودیم، هوا سخت غبارآلود بود، در تعیین جهت قبله، با یکدیگر اختلاف نظر پیدا کردیم. هریک از ما به جهتی نماز گزارد و در همان جهت نیز خطی بر روی زمین کشید، بعد از اینکه هوا روشن شد. متوجه شدیم که خلاف جهت قبله نماز خوانده‌ایم. از رسول خداصکسب تکلیف کردیم. ایشان به هیچ یک از ما دستور نداد که نماز را اعاده کنیم بلکه فرمود: نماز همه شما درست است. [۶۴]

رسول اکرمص، ابتدا به سوی بیت‌المقدس نماز می‌خواند ولی (به علت تعلق خاطرش به کعبه) طوری می‌ایستاد که کعبه نیز پیش روی ایشان قرار می‌گرفت [۶۵]تا اینکه آیه ۱۴۴ سوره بقره نازل گردید:

﴿قَدۡ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجۡهِكَ فِي ٱلسَّمَآءِۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبۡلَةٗ تَرۡضَىٰهَاۚ فَوَلِّ وَجۡهَكَ شَطۡرَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ﴾[البقرة: ۱۴۴].

«ما رو گرداندن تو را گاه گاهی به سوی آسمان می‌بینیم (و آرزوی قلبی تو را برای نزول وحی جهت تغییر قبله، دریافت می‌داریم) پس تو را به سوی قبله‌ای متوجه می‌سازیم که از آن خشنود خواهی شد و لذا رو به سوی مسجدالحرام کن».

پس از نزول این آیه، رسول اکرمصرو به کعبه نمود. چنانکه گروهی از مسلمانان (بی‌خبر از تغییر قبله) در مسجد قبا در حال ادای نماز فجر بودند ناگهان مردی بر آنان وارد شد و اطلاع داد که دیشب، بر پیامبرص، وحی شده است که رو به سوی کعبه کند، آن‌ها (بدون اینکه نماز خود را سر بگیرند) در همان حال، از بیت‌المقدس روی برتافته و به اتفاق امام خویش، رو به کعبه نمودند. [۶۶]

[۵۶] بخاری و مسلم. این حدیث که معروف به «مسییء الصلاة» می‌باشد در جاهای متعدد این کتاب از آن استدلال شده است (مترجم). [۵٧] بخاری و مسلم. [۵۸] ابوداود و ابن حیان. [۵٩] احمد و ترمذی و ترمذی آن را صحیح دانسته است. [۶۰] بخاری و احمد. [۶۱] بخاری و مسلم. [۶۲] بیهقی به شرط بخاری و مسلم. [۶۳] ترمذی و حاکم و هر دو، آن را صحیح دانسته‌اند. [۶۴] دارقطنی، بیهقی و حاکم. [۶۵] ظاهراً رسول‌اللهصدر مکه چنین می‌کرده است، زیرا در مدینه با توجه به موقعیت جغرافیایی، ممکن نیست که همزمان کعبه و بیت‌المقدس را در پیش روی داشته باشد (مترجم). [۶۶] بخاری و مسلم.