روش نماز پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم

۶- نماز شب

همانطور که قبلاً بیان گردید رسول اللهصنمازهای شب را گاهی با صدای بلند و گاهی آهسته، می‌خواند [۲۶۶]. در این نمازها گاهی قرائت را طولانی و زمانی کوتاه می‌گرفت. و احیاناً در طولانی نمودن آن افراط می‌کرد؛ عبدالله بن مسعودسمی‌گوید: شبی همراه رسول اللهصبه نماز شب ایستادم ایشان قرائت را آنقدر طولانی نمود که من تصمیم بدی گرفتم، پرسیدند: چه تصمیمی؟ گفت: می‌خواستم بنشینم و رسول اللهصرا تنها بگذارم. [۲۶٧]

حذیفه‌بن یمان نیز می‌گوید: همراه رسول اللهصبه نماز شب ایستادم ایشان از سوره «بقره» شروع نمود، من خیال کردم که حداکثر صد (۱۰۰) آیه تلاوت می‌نمایند، ولی رسول اللهصهمچنان ادامه داد، باز من فکر کردم که سوره «بقره» را در دو رکعت، تلاوت می‌نماید، بدین جهت پس از اتمام سوره بقره، منتظر رکوع بودم ولی ایشان شروع به خواندن سوره «نساء» نمود و آن را تا آخر، تلاوت کرد سپس آغاز به خواندن سوره «آل‌عمران» [۲۶۸]کرد، آن را نیز به پایان رسانید. ضمناً آرام تلاوت می‌نمود و در خلال قرائت، هرگاه به آیاتی که در آن پاکی خدا بیان شده است می‌رسید، تسبیح می‌گفت و زمانی که به آیات مسألت از خدا می‌رسید، از او طلب می‌کرد و هنگامی که به آیات عذاب می‌رسید از خدا پناه می‌خواست، آنگاه به رکوع رفت. [۲۶٩]

در یکی از شب‌ها که بیمار بود، نیز هفت سوره بزرگ قرآن را تلاوت نمود [۲٧۰]. گاهی در هر رکعت یکی از این سوره‌های بزرگ را تلاوت می‌نمود. [۲٧۱]

اما هیچ‌گاه ثابت نشده است که رسول اللهصتمام قرآن را در یک شب، تلاوت نماید [۲٧۲]و چنین کاری را نمی‌پسندید، همان‌طور که به عبدالله بن عمرو فرمودند: «إقرأ القرآن في كلّ شهر»(ماهی یک بار قرآن را ختم کن) او گفت: من بیشتر از این، توانایی دارم. رسول اللهصفرمود: «فاقرأه في عشرین لیلةً»(اگر چنین توانایی داری آن را در بیست روز ختم کن) عبدالله عرض کرد: از این هم بیشتر توانایی دارم. رسول اللهصفرمود: «فاقرأه في سبع ولاتزد علی ذلك»(پس آن را در یک هفته ختم کن، نه کمتر) [۲٧۳]. در روایات دیگری آمده است که به ایشان اجازه ختم قرآن را در پنج روز [۲٧۴]و بعداً در سه روز، عنایت فرمود [۲٧۵]و او را از خواندن کل قرآن در کمتر از سه روز، بازداشت [۲٧۶]و علتش را نیز چنین بیان فرمود: «من قرأ القرآن في أقلّ من ثلاثٍ لم یفقهه» [۲٧٧](هر کس قرآن را در کمتر از سه روز، ختم نماید از آن، چیزی نخواهد فهمید) و به عبارتی فرمود: «لا یفقه من قرأ القرآن في أقلّ من ثلاث» [۲٧۸].

همچنین به عبدالله بن عمرو، فرمود: بدان که هر عابد را جوش و خروشی است و هر جوش و خروشی را توقفی در پیش است. گاهی این توقف، در راستای سنت قرار می‌گیرد و زمانی به بدعت کشیده می‌شود. و هر کس که توقفش به سنت بینجامد، راه را دریافته، در غیر این صورت هلاک شده است. [۲٧٩]

خود رسول اللهصنیز کمتر از سه روز، قرآن را ختم نمی‌کرد. [۲۸۰]

همچنین فرموده است: «من صلّی في لیلة بمدتي آیةٍ، فانّه یكتب من القانتین المخصلین» [۲۸۱].

(هر کس که شبی دویست (۲۰۰) آیه در نماز، تلاوت کند، نامش در زمره‌ی بندگان مخلص و خداترس، ثبت می‌شود).

رسول اللهصخود، هر شب سوره «بنی‌اسرائیل» و «زمر» را تلاوت می‌کرد [۲۸۲]و نیز می‌فرمود: «من صلّی في لیلةٍ بمأه آیةٍ لم یكتب من الغافلین» [۲۸۳](هر کس که در نماز شب، صد آیه بخواند، از غافلان محسوب نمی‌شود).

احیاناً رسول اللهصدر هر رکعت، حدود پنجاه آیه یا بیشتر، قرائت می‌فرمود [۲۸۴]. و گاهی نیز به اندازه سوره «المزمل» (٧۳؛ ۲۰) [۲۸۵]تلاوت می‌کرد.

رسول اللهصتمام شب را تا صبح در نماز سپری نمی‌کرد [۲۸۶]مگر به ندرت. عبدالله بن الارت که شبی مراقب عبادت رسول اللهصبود، می‌گوید: پیامبر خداصشب را تا صبح در نماز، سپری کرد. پس از اتمام نماز فجر، به ایشان گفتم: پدر و مادرم فدایت باد شما دیشب نمازی خواندید که من هیچ‌گاه قبلاًندیده بودم، رسول اللهصفرمود: آری، این نماز ترس و امید بود زیرا من از پروردگارم سه چیز درخواست نمودم، دو مورد آن را پذیرفت و یکی را رد کرد، نخست درخواست نمودم که امتم را با عذاب‌هایی که امت‌های پیشین را توسط آن‌ها هلاک کرده، از بین نبرد (و به تعبیری، آمده است که رسول اللهصدرخواست نموده که امتش در اثر قحطی نابود نشود) این دعا پذیرفته شد. سپس از خداوند خواستم که دشمنان بیگانه را بر امت من مسلط نکند، این دعا نیز پذیرفته شد. و سرانجام، از خدا خواستم که امتم را متفرق نکند، ولی این دعا پذیرفته نشد. [۲۸٧]

رسول اللهصشبی را با تکرار آیه، زیر، به صبح رسانید: ﴿إِن تُعَذِّبۡهُمۡ فَإِنَّهُمۡ عِبَادُكَۖ وَإِن تَغۡفِرۡ لَهُمۡ فَإِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ١١٨﴾[المائدة: ۱۱۸] بدین معنی که آن را در رکوع، سجده و در دعای خویش می‌خواند، روز بعد، ابوذر که شاهد قضیه بود عرض کرد: ای رسول‌ خداص! شما دیشب تا صبح همین یک آیه را در رکوع، سجده و دعایت تکرار می‌کردی در حالی که خداوند، کل قرآن را به شما تعلیم داده است. اگر یکی از ما چنین می‌کرد ما عصبانی می‌شدیم؟ رسول اللهصفرمود: من از خداوند متعال خواستار شفاعت امتم در روز قیامت شدم که خوشبختانه آن را به من عطا کرد و به خواست خدا تمام کسانی که شرک نورزیده باشند، از این شفاعت، بهره‌مند خواهند شد. [۲۸۸]

مردی نزد رسول اللهصآمد و گفت: ای رسول خداص! همسایه‌ام همیشه در قیامت شب، تنها سوره «اخلاص» را تکرار می‌کند و اضافه بر آن، چیزی نمی‌خواند. رسول اکرمصفرمود: «والّذي نفسي بیده، إنّها لتعدل ثلث القرآن» [۲۸٩](سوگند به ذاتی که جان من در قبضه‌ی اوست، این سوره، معادل با یک سوم قرآن است).

[۲۶۶] نسائی با سند صحیح. [۲۶٧] بخاری و مسلم. [۲۶۸] اینکه رسول‌اللهصنخست سوره نساء و بعد از آن آل‌عمران را قرائت فرمود، دلیل بر آنست که خواندن سوره‌ها بدون ترتیب اشکالی ندارد. [۲۶٩] مسلم و نسائی. [۲٧۰] ابویعلی و حاکم و ذهبی با تصحیح حاکم و موافقت ذهبی. طوال هفتگانه به سوره‌های بقره، آل‌عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و توبه گفته می‌شود. [۲٧۱] ابوداود و نسائی با سند صحیح. [۲٧۲] مسلم و ابوداود. [۲٧۳] بخاری و مسلم. [۲٧۴] نسائی و ترمذی و ترمذی آن را صحیح دانسته است. [۲٧۵] بخاری و احمد. [۲٧۶] دارمی و سعیدبن منصور با سند صحیح. [۲٧٧] احمد با سند صحیح. [۲٧۸] دارمی و ترمذی و ترمذی آن را صحیح دانسته است. [۲٧٩] احمد و ابن حبان در صحیحش. [۲۸۰] ابن سعد، (۱/۳٧۶) و ابوالشیخ در «اخلاق النبي»، (۲۸۱). [۲۸۱] دارمی و حاکم با تصحیح حاکم و تأیید ذهبی. [۲۸۲] احمد و ابن نصر با سند صحیح. [۲۸۳] دارمی و حاکم با تصحیح حاکم و تأیید ذهبی. [۲۸۴] بخاری و ابوداود. [۲۸۵] احمد و ابوداود با سند صحیح. [۲۸۶] بنابر حدیث فوق و امثال آن، تمام شب، به طور مداوم یا اغلب، برای عبادت بیدار ماندن، مکروه و بدعت است. زیرا خلاف سنت پیامبرصاست و اگر در این فضیلتی وجود می‌داشت از رسول خداصفوت نمی‌شد. یقیناً بهترین روش، روش محمدصاست. و آنچه که در مورد ابوحنیفه/منقول است که چهل سال نماز فجر را با وضوی شب خوانده است، بی‌اساس می‌باشد. چنان که علامه فیروز‌آبادی در «الرد علی المعترض»، (۴۴/۱) می‌گوید: این از جمله دروغ‌های شاخدار است که نسبت آن به امام ابوحنیفه شایسته نیست. زیرا این امر فضیلتی در بر ندارد و اگر داشته باشد، برای چنین امام بزرگواری شایسته بود که به جای فضیلت، افضل را اختیار می‌کرد، بی‌تردید تجدید وضو برای هر نماز از خواندن چند نماز با یک وضو افضل می‌باشد. ناگفته پیدا است که چنین عملی یعنی چهل سال نماز فجر را با وضوی عشاء خواندن، محال است و این یکی از خرافات متعصبین در مورد ابوحنیفه می‌باشد. [۲۸٧] نسائی، احمد و طبرانی با تصحیح ترمذی. [۲۸۸] نسائی، ابن خزیمه، احمد و به تصحیح حاکم و موافقت ذهبی. [۲۸٩] بخاری و احمد.