دعاء

تمامی مخلوقات به خداوند محتاج‌اند و به آنچه او دارد نیاز دارند. اما او از مخلوقات بی‌نیاز است.

خداوند دعا را بر بندگانش واجب گردانیده و فرموده است: ﴿ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ﴾ (غافر:60). «پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبر مى‏ورزند به زودى با ذلت وارد دوزخ مى‏شوند!».

رسول خداج فرموده اند: «مَنْ لَمْ يَسْأَلِ الله يَغْضَبْ عَلَيْهِ» ابن ماجه ترجمه: { هر کسی از خداوند چیزی نخواهد، بر او خشم میگیرد}.

با این وصف خداوند از دعا و درخواست انسانها در پیشگاه خود شادمان میشود، و کسانی را که در دعای خود الحاح و اصرار میورزند دوست میدارد و به خود نزدیک میکند.

اصحاب پیامبرج به این موضوع پی برده بودند و هر یک از آنها هیچ چیزی را برای درخواست از خداوند کم اهمیت به شمار نمیآوردند، و دعا و درخواست خود را تا حدی بیارزش نمیکردند که آنها را با هیچیک از بندگان خداوند مطرح کنند، این تنها بخاطر پیوندشان با پروردگار و نزدیکیشان به او ونزدیکی او تعالی به ایشان بود، و به این آیه تمسک میجستند: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ﴾ (البقره:186). «و هنگامى که بندگان من، از تو در بارۀ من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم».

دعا در پیشگاه خداوند از جایگاه والایی برخوردار است و از هر چیزی ارزشش بیشتر میباشد، دعا گاهی از قضا جلوگیری میکند، و دعای انسان مسلمان اگر اسباب آن فراهم شود وموانعش مرتفع گردد قطعاً مستجاب خواهد شد، و به دعا کننده یکی از مواردی که در این فرمودۀ رسول اللهج آمده عطا خواهد شد: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يدْعُو بدَعْوَةٍ ليْسَ فِيها إِثمٌ وَلا قَطِيعَةُ رَحِمٍ إِلا أَعْطَاهُ الله بِهَا إِحْدَى ثلاثٍ: إِما أَنْ تُعَجلَ لَهُ دَعْوَتهُ، وَإِما أَنْ يدَّخِرَهَا لَهُ فِي الآخِرَةِ، وَإِمَّا أَنْ يَصْرِفَ عَنْهُ مِنْ السُّوءِ مِثْلَهَا. قَالُوا إِذاً نُكْثِرُ؟. قَالَ: الله أَكْثَرُ» أحمد والترمذي.

ترجمه: {هیچ مسلمانی نیست که دعایی را بنماید که در آن گناهی و قطع صله رحمی نباشد. مگر آنکه خداوند یکی از سه امور را به او عطا خواهد فرمود: اینکه در زودترین وقت دعای او را مستجاب خواهد فرمود، یا آن را برای آخرتش ذخیره خواهد کرد، یا به مقدار آن، او را از بدی و مشکلات مصون خواهد داشت. اصحاب گفتند: پس تا بتوانیم دعا و درخواست زیادتر خواهیم کرد. رسول اللهج فرمودند: خداوند (کرم و بخشیدنش) زیادتر است}.

انواع دعا: دعا دو گونه است: 1) دعای عبادت: مانند نماز و روزه. 2) دعای خواستن وطلبیدن.

برتری اعمال: در اینجا این سوال پیش میآید که کدام عمل بهتر است؟ آیا قرائت قرآن بهتر است یا ذکر و یا دعا و خواستن از خداوند؟

در پاسخ به آن باید گفت که: قرائت قرآن قطعاً بهتر است، و بعد از آن ذکر و ثنا، و سپس دعا و درخواست از خداوند قرار دارد. این از نظر کلی بدین صورت است، اما گاهی عواملی باعث میشود که آنچه در درجۀ دوم وسوم قرار دارند از آنچه در درجۀ اول قرار دارد بهتر باشد. برای مثال دعای روز عرفه از قرائت قرآن بهتر است، وخواندن اوراد پس از نمازهای واجب اولویتش از قرائت کردن قرآن بیشتر است.

اسباب استجابت دعا: برای پذیرفته شدن دعا اسباب و عواملی ظاهری و باطنی وجود دارند:

اول اسباب ظاهری: جلوه نمودن اعمال صالحهای مانند: صدقه دادن، وضو و نماز، نشستن رو به قبله و بلند کردن دستان و ثنا و ستایش شایستۀ خداوند. توسل به اسماء وصفات خداوند واسماء وصفاتی که با موضوع درخواست ودعا مناسب باشد. مثلاً اگر دعا متعلق به درخواست رفتن به بهشت است، درخواست و زاری به وسیله فضل ورحمت خداوند باشد، و در صورتی که علیه ستمکاری دست به دعا بر میدارد نامهایی مانند: جبار و قهار را به کار بگیرد.

یکی دیگر از اسباب ظاهری فرستادن صلوات بر رسول اللهج در آغاز و میانه و آخر آن واعتراف به گناهان و شکر و سپاس نعمتهای خداوند است. برای دعا از اوقات مبارکی که روایات و دلایلی مبنی بر احتمال مقبولیت دعا در آنها وجود دارند استفاده نماید. چنان اوقاتی بسیارند، مثلاً در: 1) طول شبانه روز: یک سوم اخیر شب که خداوند به آسمان دنیا نزول میفرماید. میان اذان و اقامه، بعد از وضوء، در سجده، و پیش از سلام دادن نماز، و پس از نمازها، بعد از ختم قرآن، به هنگام آواز خروس شنیدن، در طول مسافرت، دعای مظلوم، دعای کسی که در تنگنا قرار گرفته، دعای والدین برای فرزندان، دعای پنهانی انسان مسلمان برای برادر دینی خود، و هنگام قرار گرفتن در برابر صف دشمن محارب. 2) در مورد هفته: روز جمعه و مخصوصاً آخرین لحظات روز جمعه. 3) اما در میان ماهها: ماه رمضان و هنگام افطار وسحری و شبهای قدر و روز عرفه. 4) در مورد اماکن مبارک: همه مساجد، به ویژه مسجدالحرام در مکه و در کنار کعبه نزدیک ملتزم و نیز در کنار مقام ابراهیم÷ و به هنگام سعی میان صفا و مروه و در عرفات، مزدلفه و منی و ایام حج.

دوم اسباب پنهانی: به وسیله توسل به توبه صادقانه وجبران حقوق متعلق به دیگران و پاک وحلال گردانیدن خوراک و پوشاک و مسکن و کسب روزی از راههای حلال و بیشتر گردانیدن عبادات و پرهیز از محرمات و دوری از شبهات و شهوات و حضور قلب هنگام دعا و اطمینان وامیدواری به رحمت خداوند و پناه بردن به او، و زاری و الحاح و سپردن امور خود به خداوند و قطع امید وتوجه به غیر او.

موانع قبولی دعا: گاهی انسان در پیشگاه خداوند دست به دعا بر میدارد اما دعایش مستجاب نمیشود یا استجابت آن به تأخیر میافتد. علل و اسباب آن بسیارند که برای مثال میتوان به موارد زیر اشاره نمود: * دعا و طلب خواستن از غیر خداوند همراه با دعا وخواستن از خداوند. * طول و تفصیل در دعا مانند: پناه بردن به خداوند از آتش و سختیها و تنگناها وتاریکی دوزخ، در حالی که پناه بردن به خداوند از عذاب یا آتش آن کفایت میکند. * دعای ناروا علیه خود یا دیگران و دعایی که گناه و قطع پیوند خویشاوندی را سبب شود. * معلق نمودن دعا به خواست و اگر و اما، مثل اینکه دعا کند خدایا اگر خواستی مرا ببخش. * عجله داشتن برای پذیرفته شدن دعا، می گوید: دعا کردم و دعا کردم، اما دعای من پذیرفته نشد. * ترک کردن دعا به سبب ناراحتی و ملال. * دعا کردن در حالت غفلت قلب. * عدم مراعات ادب در حضور خداوند. روزی رسول اللهج متوجه شد که مردی در نماز دعا میکرد اما بر پیامبر صلوات نفرستاد. رسول اللهج فرمود: این مرد عجله نموده و سپس به او یا دیگران فرمود: «إِذا صَلَّى أَحَدُكُمْ فَلْيَبْدَأْ بِتَحْمِيدِ اللهِ وَالثَّنَاءِ عَلَيْهِ، ثُمَّ لْيُصَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ج ثُمَّ ليَدْعُ بَعْدُ بمَا شَاءَ» أبوداود والترمذي. «هرگاه یکی از شما نماز خواند و خواست دعا کند، ابتدا خداوند را حمد وستایش و سپس بر پیامبر صلوات بفرستد وپس از آن هر دعایی را که میخواهد بگوید». * دعا ودرخواست چیزی که تحقق آن جزو محالات باشد مانند: در خواست عمر جاویدان در دنیا. * همچنین تکلف و تصنع در بکارگیری کلمات ادبی و مسجع مطلوب نسیت، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ٥٥﴾ (الأعراف:55). «پروردگار خود را (آشکارا) از روى تضرع، و در پنهانى، بخوانید! (و از تجاوز، دست بردارید که) او متجاوزان را دوست نمى‏دارد». ابن عباس ب میگوید: «فَانْظُر السَّجْعَ مِنَ الدُّعَاءِ فَاجْتَنِبْهُ فَإِنِّي عَهِدْتُ رَسُولَ الله ج وَأَصْحَابَهُ لا يَفْعَلُونَ إِلا ذَلِكَ. يَعْنِي لا يَفْعَلُونَ إِلا ذَلِكَ الاجْتِنَابَ» البخاري. «به سجع(تکلف در به کارگیرى کلمات ادبى) در دعا توجه نکنید و از آن خودداری نمایید! من رسول اللهج واصحاب او را بارها دیده بودم که همین کار را میکردند». (یعنی در دعا از کلمات مسجع وتکلّفی خودداری میکردند). * زیاده روی در بلند نمودن صدا، زیرا خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا﴾. (الإسراء:110). «ونمازت‏را زیاد بلند، یا خیلى آهسته نخوان؛ ودر میان آن دو، راهى (معتدل) انتخاب کن». عایشهل میفرماید: «أنزل هذا في الدعاء». «این آیه در ارتباط با دعا نازل گردیده است».

مستحب است که انسان دعا کند و دعایش را به صورت زیر مرتب نماید: اول: خداوند را حمد و ستایش کند. دوم: بر رسول اللهج درود و صلوات بفرستد. سوم: توبه کند و به گناه خویش معترف باشد. چهارم: خداوند را به خاطر نعمتهایش سپاس گوید. پنجم: دعا ودرخواستش را با استفاده از دعاهای کامل و جامع روایت شده از رسول اللهج و سلف صالح بیان کند. ششم: دعایش را با فرستادن صلوات بر رسول اللهج خاتمه بدهد.