اصطلاحات حدیثی

از آنجایی که در کتاب حاضر، مباحث حدیثیِ متعددی ارائه شده است، برای آشنایی بهترِ خوانندگانی که با اصطلاحات تخصصی حدیثی آشنایی ندارند، تعاریف واژه‌های رایجی که نویسنده محترم از آنها استفاده کرده است، در ادامه می‌آید. لازم به ذکر است که این اصطلاحات بر اساس اعتقادات مذهب شیعه می‌باشد.

احادیث بر اساس سه معیار تقسیم می‌شوند:

۱- اعتبار.

۲- تعداد راویان.

۳- اتصال یا انقطاع زنجیره سند.

از لحاظ اعتبار، احادیث در پنج گروه دسته‌بندی می‌شوند:

۱- صحیح: در علوم حدیث شیعه، حدیث صحیح حدیثی‌است که زنجیره آن توسط رجالی موثق و امامی‌مذهب به معصوم متصل شود.

۲- حسن: حدیثی‌است متصل، که همه زنجیره سند آن، امامی‌مذهب و ممدوح باشند، ولی سخنی درباره عدلِ هر یک از راویان، از قول بزرگان نیامده باشد، یا برخی ممدوح و بقیه مورد اعتماد باشند.

۳- موثق: خبری ‌است که همه افراد زنجیره سندِ آن، به تصریح کتب رجال شیعه، مورد اعتماد باشند، خواه امامی‌مذهب باشند، یا نباشند.

۴- قوی: روایتی است که همه راویان زنجیره حدیث امامی‌مذهب باشند گرچه ممدوح و مذموم نباشند.

۵- ضعیف: حدیثی است که شرایط موارد دیگر را نداشته باشد، و انواع گوناگونی دارد.

از لحاظ تعداد راویان، احادیث به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱- متواتر: حدیثی‌است که توسط راویان بسیاری نقل شده باشد، به گونه‌ای که هماهنگی آنان برای جعل ممکن نباشد،

۲- آحاد: حدیثی است که سلسله راویان آن به تواتر نرسیده و نمی‌توان بر صحت آن یقین داشت. هر حدیثی که خبر متواتر نباشد، خبرِ واحد است، هر چند سلسله راویان آن بیش از یکی باشد.

از لحاظ اتصال یا انقطاع زنجیره سند، احادیث هشت دسته‌اند:

۱- مسند: حدیثی است که سلسله سند آن، بدون افتادگی راوی، تا امام ذکر شده باشد، بدین‌گونه که راوی، بدون واسطه، حدیث را از راوی پیشین گرفته و نقل کرده تا به امام رسیده است،

۲- متصل: حدیثی که سندِ آن، به نقلِ هر راوی، از راوی بالاتر از خودش متصل باشد، خواه آنکه به امام برسد یا بر غیر او متوقف باشد.

۳- مرفوع: حدیثی که آخر سندِ آن، به قول یا فعل و یا تقریر امام اضافه شود، خواه در سند آن، ارسال باشد یا نباشد، مانند اینکه صحابی امام بگوید: «امام چنین فرمود، یا دیدم امام چنین کاری کرد، یا من در محضر امام، فلان کار را کردم و آن حضرت انکار نکرد».

۴- موقوف: حدیثى را گویند که سلسله اِسناد آن، به راوى ختم مى‌شود، و به امام منتهى نمى‌گردد. در حقیقت، چنین روایتى، حدیث نیست، بلکه گفته راوى است، مگر آنکه قراینى وجود داشته باشد که به طور عادت موجب اطمینان به صدور آن از طرف امام گردد.

۵- مقطوع: حدیثى که بعض راویان آن ناشناخته باشند، یا اتصالِ اسناد آن به امام، معلوم نباشد. در اصطلاح عامه، حدیث مقطوع به هر حدیثى اطلاق مى‌شود که بیانگرِ گفتار یا کردار تابعین باشد.

۶- مُرسَل: حدیثى است که راوى، آن را از امام نشنیده است، لیکن بدون واسطه از وى نقل کرده باشد، یا با واسطه نقل کرده، اما واسطه را فراموش کرده و به فراموشى تصریح نموده است، یا از روى عمد یا سهو، آن را نیاورده باشد، یا واسطه را با ابهام ذکر کرده باشد، مانند تعبیر «عن رجلٍ» یا «عَن بعض اصحابنا»، واسطه حذف شده یکى باشد یا بیشتر.

۷- منقطع: حدیثى که اِسناد آن تا امام، به شکل متصل و پیوسته نباشد، خواه انقطاع از ابتداى سند باشد، یا از وسط، یا از آخر آن، و خواه راوىِ افتاده، یکى باشد یا بیشتر.

۸- معضل: حدیثى که از اسناد آن، دو راوى یا بیشتر جا افتاده باشد. برخى جایگاه افتادگیِ راوى را به میانۀ اسناد اختصاص داده و معتقدند که حدیث معضل، حدیثى است که از وسط اسناد آن، دو راوى یا بیشتر افتاده باشد، یا اینکه از ابتدا، یا میانه، یا آخر اسناد آن، دو راوى یا بیشتر جا افتاده باشد.