۲- ابن جُنید
عالم فقیه و مجتهد برجسته ابوعلی محمد بن احمد بن جنید بغدادی، متوفی ۳۸۷ ق، ملقب به کاتب و مشهور به اسکافی، معاصر شیخ صدوق، و همردیف و هم‌عقیده با حسن بن علی بن ابی عقیل بوده است، به طوری که کمتر اتفاق می‌افتاد که در فتوای موضوعی، با هم اختلاف داشته باشند. از این رو، در بین فقها به «قَدیمَین» مشهورند. وی صاحب تألیفات بسیاری، از جمله کتاب «تهذیب الشیعة لأحکام الشریعة» در حدود بیست مجلد است.
علامۀ حلّی در کتاب «الخلاصة» وی را بدین صفات عالیه ستوده است:
«کان شیخ الطائفةِ جیّد التصنیف وجهٌ في أصحابنا، ثقةٌ جلیل القدر...».
محدّث قمی نیز می‌گوید:
«كان من أعيان الطائفة وأعاظم الفرقة وأفاضل قدماء الإمامية، وأكثرهم علماً وفقهاً وأدباً وتصنيفاً، وأحسنهم تحريراً وأدقِّهم نظراً، متكلِّمٌ فقيهٌ محدِّثٌ أديبٌ واسعُ العلم، صنَّف في الفقه والكلام والأصول والأدب...» «به راستی که او از جمله سرشناسان و بزرگانِ مذهب و گروه شیعه، و برترین‌های علمای کهن امامیه، و عالم‌ترین، فقیه‌ترین و ادیب‌ترین آنان است. او یکی از بهترین‌ها در کار تألیف و تحریر کتاب، و صاحبنظری بسیار دقیق، و متکلمی دانا، محدّث، ادیب و بسیار دانشمند است...» [۴۳۹].
شرح احوال وی در کتب معتبر رجال مندرج است.
وی ازجمله قائلین به عدم وجوب خمس ارباح مکاسب در زمان غیبت کبری بوده است، چنان که علاّمۀ حلّی می‌گوید:
«احتجَّ ابنُ الجُنيد بأصالة براءة الذمَّة» «ابن جنید به اصل بَرِیءُ الذّمّه بودن از پرداخت خمس استدلال نموده است» [۴۴۰].
نیز محقق سبزواری در «ذخيرة المعاد» و صاحب «مدارك الاَحکام» گفته‌اند:
«ظاهر كلامه العفو عن هذا النوع وأنه لا خُمْس فيه» «از ظاهر سخن ابن‌جنید چنین برمی‌آید که او قائل به بخشش خمس ارباح مکاسب بوده است».
و نظرش این بود که درآمدِ کسب و کار مردم، مشمول خمس نیست.
[۴۳۹] الکُنی والألقاب: ج۲، ص۲۲. [۴۴۰] مختلف الشيعة: ج۲، ص۳۱.