مسلمان از دیدگاه آیات و روایات

هـ: فضائل اخلاقی و کمالات روحی

از چیزهایی که باعث آبرومندی، عزت و شخصیت انسان می‌گردد، آراسته بودن به فضائل اخلاقی و کمالات روحی انسان است و بدون شک اخلاق و تهذیب نفس معیار فضیلت و ارزش فرد و معیار وحدت و همبستگی جامعه است، تا اخلاق هست، فرد و جامعه نیز بقا و استمرار دارند، بمجرد آن‌که اخلاق از میان برود فرد و جامعه هم گرفتار نابودی می‌گردند، چنانکه شاعر می‌گوید:

«وإذا أصيب القوم في أخلاقهم: فأقم عليهم ماتما وعويلا»هرگاه قوم و ملتی اخلاقش آسیب دید، برایشان ماتم بپا کنید، عزایشان را بگیرید!

اخلاق و تهذیب نفس به طور کلی از دیدگاه ادیان الهی و بخصوص اسلام مقام و منزلت والایی دارد، چنانکه خداوند متعال در مقام ستایش آخرین فرستاده خویش می‌فرماید: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٖ ٤﴾[القلم: ۴]. «همانا تو خلق و خوبی بس عظیم داری».

و نیز خود حضرت رسول اکرم صهنگامی که که می‌خواهد رسالت خویش را در چند کلمه خلاصه کند به همین اکتفا می‌فرماید:

۸۹ـ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَسعَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: إِنَّمَا بُعِثْتُ لأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الأَخْلاقِ. (البخاری فی الأدب المفرد).

از ابوهریرهسروایت است که رسول خدا صفرمودند: همانا من برای کامل کردن و به اتمام رسانیدن ارزشهای اخلاقی مبعوث شده ام.

اخلاق همان صفت زیبا و نیکو است که انسان را در دنیا و آخرت خوشبخت و سعادتمند می‌گرداند خداوند می‌فرماید: ﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن زَكَّىٰهَا ٩﴾[الشمس: ۹]. «هر کس خود را (از گناه و صفات زشت) پاک ساخت به یقین رستگار شد».

۹۰ـ وعن أبي هريرةسأن النبي جقالَ: أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا. (ترمذی).

کامل‌ترین مردم از نظر ایمان بهترین آن‌ها از نظر اخلاق است.

۹۱ـ وعن ابی درداءسروایت است که رسول الله صفرمودند: هیچ چیزی در روز قیامت در ترازوی مؤمن وزن دارتر از اخلاق نیکو نیست، خداوند شخص بدکردار و بدگفتار را دوست نمی‌دارد.

۹۲ـ وَعَنِ النبي جقالَ: الْبِرُّ حُسْنُ الْخُلُقِ. (مسلم).

رسول اکرم صفرمودند: نیکی و نیکو کاری در خوش اخلاقی است.