شرح ریاض الصالحین - جلد چهارم

۱۱۲- باب: ناپسند بودن نوشیدن از دهانه‌ی مشک، ظرف آب و امثال آن؛ و بیانِ این‌که این کراهت، تنزیهی‌ست، نه تحریمی

۷۶۶- عن أبي سعيدٍ الخدْرِيِّس قال نَهَى رسولُ اللهج عنِ اخْتِنَاثِ الأَسْقِيَةِ. يعنى: أَنْ تُكسَرَ أَفْوَاهُها، وَيُشْرَب منها.[متفقٌ عليه] [صحیح بخاری، ش: ۵۶۲۵؛ و صحیح مسلم، ش: ۲۰۲۳]

ترجمه: ابوسعید خدریسمی‌گوید: رسول‌اللهجاز نوشیدن آب از دهانه‌ی مشک منع فرمود.

۷۶۷- وعن أبي هريرةس قال: نَهَى رسولُ اللهج أَن يُشْرَبَ مِنْ فِيِّ السِّقاءِ أَو القِرْبةِ.[متفقٌ عليه] [صحیح بخاری، ش: ۵۶۲۸؛ مسلم، این حدیث را روایت نکرده است]

ترجمه: ابوهریرهسمی‌گوید: رسول‌اللهجاز نوشیدنِ آب از دهانه‌ی ظرف آب و مشک منع فرمود.

۷۶۸- وعن أُمِّ ثابِتٍ كَبْشَةَ بِنْتِ ثَابتٍ أُخْتِ حَسَّانِ بْنِ ثابتس وعنها قالت: دخَل علَيَّ رسولُ اللهج فَشَرِبَ مِن فِيِّ قِرْبةٍ مُعَلَّقةٍ قَائمًا. فَقُمْتُ إِلى فِيهَا فَقطَعْتُهُ.[ترمذي، این حدیث را روایت کرده و گفته است: حسن صحیح می‌باشد.] [صحیح الترمذی، آلبانی، ش: ۱۵۴۲]

ترجمه: ام‌ثابت، کبشه بنت ثابت، خواهر حسان بن ثابتبمی‌گوید: رسول‌اللهجنزدم آمد و ایستاده از دهانه‌ی مشکی که آویزان بود، آب نوشید. لذا برخاستم و دهانه‌ی مشک را بُریدم (تا آن را نگه دارم).

[ام‌ثابتلدهانه‌ی مشک را بُرید تا محلی را که دهان پیامبرجبه آن خورده بود، برای تبرک حفظ کند. این حدیث، نشان‌گر جایز بودن نوشیدن از دهانه‌ی ظرف است و دو حدیث پیشین، نشان می‌دهد که بهتر و افضل، این‎ست که انسان از دهانه‌ی ظرف، آب نخورد.]

شرح

مؤلفمی‌گوید: «ناپسند بودن نوشیدن از دهانه‌ی مشک، ظرف آب و امثال آن؛ و بیانِ این‌که این کراهت، تنزیهی‌ست، نه تحریمی».

یکی از آداب نوشیدن، این‎ست که انسان از دهانه‌ی مشک یا ظرف، آب نخورَد. زیرا پیامبرجاز این کار منع کرده است. در گذشته آب را در مشک و امثال آن نگه می‌داشتند؛ لذا گاه خاشاک، حشرات و امثال آن در آب دیده می‌شد. از این‌رو پیامبرجاز تا کردنِ دهانه‌ی مشک و نوشیدن آب از دهانه‌ی آن منع فرمود؛ لذا حکمتش، این‎ست که چه‌بسا آب، آلوده باشد و وقتی انسان، از دهانه‌ی مشک، آب بخورد، متوجهِ آلودگی آب نمی‌شود.

چنان‌که باری شخصی می‌خواست آب بخورد که ناگهان ماری از مشک بیرون آمد. چه‌قدر خطرناک بوده است! هر آن امکان داشت او را بگزد یا آسیبی به او برساند. البته آب خوردن از شیرِ آب یا سبوها و ظرف‌های مخصوص آب، خطرناک نیست و حکمِ نوشیدن آب از لیوان را دارد. گفتنی‎ست: اگر چاره‌ای نبود، ایرادی ندارد که انسان از دهانه‌ی مشک آب بنوشد. مثلاً تشنه هست و لیوانی با خود ندارد؛ در این حالت از دهانه‌ی مشک آب می‌خورد. زیرا همان‌گونه که مؤلفذکر کرده، این نهی، نهیِ تنزیهی‌ست، نه تحریمی.

از حدیث ام‌ثابت چنین برمی‌آید که هنگام ضرورت، نوشیدن آب در حالتِ ایستاده ایرادی ندارد. آری؛ پیامبرجاز نوشیدن آب در حالت ایستاده منع نموده است؛ اما وقتی ضرورت باشد، مثلِ وقتی که لیوان یا ظرفی در دسترس نیست و مَشک، آویزان است و دهان انسان در حالت نشسته به مشک نمی‌رسد، نوشیدن آب در حالت ایستاده ایرادی ندارد. چنان‌که پیامبرج، ایستاده از مشکی که آویزان بود، آب نوشید.

این حدیث، هم‌چنین نشان می‌دهد که تبرک جستن به آثار پیامبرججایز است؛ همان‌گونه که صحابهشبه عرق، آب دهان، لباس و موی پیامبرجتبرک می‌جستند. البته تبرک جستن به آثار دیگران، جایز نیست و این امر، مخصوص پیامبرجبوده است. [کسی سراغ ندارد که چیزی از آثار رسول‌اللهجمانده باشد و این، از حکمت الاهی‌ست تا زمینه‌ی شرک، مرتفع گردد. ر.ک: «التوسل، انواعه واحکامه» از علامه آلبانیکه در این موضوع، بی‌نظیر است]