شرح ریاض الصالحین - جلد چهارم

۱۷۳- باب: دعایی که انسان به‌هنگامِ ترسیدن از مردم و غیر آنان می‌گوید

۹۸۸- عن أَبي موسى الأشعريِّس أنَّ رسولَ اللهج كَانَ إِذَا خَافَ قَوْماً قَالَ: «اللهمَّ إنَّا نَجْعَلُكَ في نُحُورِهِمْ، وَنَعُوذُ بِكَ مِنْ شُرُورِهِمْ».[روايت ابوداود و نسائی با اِسناد صحیح] [صحيح الجامع، ش: ۴۷۰۶؛ و صحیح أبی داود، از آلبانیش: ۱۳۶۰]

ترجمه: ابوموسی اشعریسمی‌گوید: رسول‌اللهجهنگامی‌که از گروهی بیمناک می‌شد، می‌گفت: «اللهمَّ إنَّا نَجْعَلُكَ في نُحُورِهِمْ، وَنَعُوذُ بِكَ مِنْ شُرُورِهِمْ». [ترجمه‌ی دعا: «یا الله! ما، تو را در برابرِ آنان قرار می‌دهیم از شرارت‌هایشان به تو پناه می‌آوریم»]

شرح

نوویدر کتابش «ریاض‌الصالحین» بابی درباره‌ی دعای مسافر گشوده است؛ مسافر به کسی می‌گویند که وطنش را برای مدتی ترک می‌کند و به منطقه‌ای دیگر می‌رود و تا زمانی‌که به سرزمین خود باز گردد، مسافر به‌شمار می‌آید. غالباً دعای مسافر، پذیرفته می‌شود. دعای نیازمند به قبول شدن نزدیک‌تر است؛ زیرا الله متعال دعای درمانده و نیازمند را بیش از دعای دیگران می‌پذیرد. سپس مؤلف حدیثی آورده که بیان‌گر سه دعای مستجاب است که در پذیرفته شدن آن‌ها شکی نیست: دعای ستم‌دیده، دعای مسافر، و دعای پدر. منظور از دعای مظلوم یا ستم‌دیده، این است که شخصی به‌ناحق مال شما را تصاحب کند؛ این، ظلم و ستم است. اگر بر ضدّ چنین شخصی دعا کنید، الله متعال دعایتان را قبول می‌پذیرد؛ حتی اگر به کافری ستم کنید و او بر ضدّ شما دعا نماید، دعایش قبول می‌شود. این، بدین معنا نیست که الله متعال، کافر را دوست دارد؛ بلکه پذیرفته شدن دعای کافرِ مظلوم، به خاطر اهمیت عدالت و بدین معناست که الله، عدل و داد را دوست دارد. لذا مظلوم، هرکه باشد، حقش از ظالم گرفته می‌شود. از این‌رو پیامبرجهنگامی‌که معاذسرا به یمن فرستاد، به او فرمود: «واتَّقِ دعْوةَ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهُ لَيْس بينها وبيْنَ الله حِجَابٌ». [تخريج اين حدیث پیش‌تر گذشت. [ر.ک: حدیث ‌شماره‌ی ۲۱۳. (مترجم)])] یعنی: «و از دعای مظلوم بترس. زیرا هیچ حجابی، میان الله و دعای مظلوم وجود ندارد». لذا دعای ستم‌دیده‌ای که بر ضد ظالم دعا می‌کند، پذیرفته می‌شود؛ البته به‌اندازه‌ی ظلمی که ظالم مرتکب شده یا کم‌تر از آن؛ و اگر مظلوم بیش از حدّ ظلمی که بر او رفته است، برای ظالم بددعایی کند، دعایش پذیرفته نمی‌شود. زیرا از حد گذشته است. این، یک دعای مستجاب.

و اما دومین دعای مستجاب: هنگامی‌که مسافر دعا می‌کند و از اللهﻷمی‌خواهد که سفرش را آسان بگرداند یا به او در برابر سختی‌‌های سفر کمک کند، الله متعال دعایش را قبول می‌گرداند. از این‌رو شایسته است که انسان فرصت دعا در سفر را غنیمت شمارد؛ به‌ویژه اگر سفر، سفری عبادی مانند سفر به‌قصد عمره و حج باشد، به پذیرفته شدن نزدیک‌تر است.

سوم: دعای پدر؛ در برخی از الفاظ حدیث آمده است: «دَعْوَةُ الوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ»؛ یعنی: «دعای پدر بر ضد فرزندش». و در برخی از روایت‌ها، دعای پدر به‌صورت مطلق آمده است؛ یعنی دعای پدر در حق فرزند، - چه دعای نیک در حق او باشد و چه بددعایی- پذیرفته می‌شود. اما از ان‌جا که پدر نسبت به فرزندش محبت دارد، غالباً در حقش دعای نیک می‌کند و اللهﻷبه بندگانِ مهربان خویش، رحم می‌فرماید. البته امکان ندارد که پدری جز به‌حق بر ضدّ فرزند خویش دعا نماید؛ یعنی فقط در صورتی برای فرزندش بددعایی می‌کند که فرزندش مستحقّ آن باشد و الله متعال نیز دعای پدر را بر ضد فرزندش می‌پذیرد. در متن حدیث واژه‌ی «والد» آمده است که هم شامل پدر می‌شود و هم شامل مادر.

لذا دعای سه نفر قبول می‌گردد: دعای مظلوم، دعای مسافر، و دعای پدر و مادر درباره‌ی فرزند.

سپس مؤلفحدیثی ذکر کرده که درباره‌ی دعایی‌ست که انسان هنگام ترسیدن از مردم می‌گوید؛ یعنی وقتی عده‌ای از مردم را دیدید که از آن‌ها می‌ترسید، یا با کسی روبه‌رو شدید که از او بیمناکید، بگویید: «اللهمَّ إنَّا نَجْعَلُكَ في نُحُورِهِمْ، وَنَعُوذُ بِكَ مِنْ شُرُورِهِمْ». اگر این دعا را از روی صدق و اخلاص و با عزم راستین برای پناهنده شدن به اللهﻷگفته باشید، الله متعال شما را از شرّشان نگه می‌دارد. مفهوم دعا این است که: «یا الله! ما تو را رویاروی این‌ها قرار می‌دهیم»؛ یعنی از تو می‌خواهیم که در برابرِ این‌ها از ما دفاع کنی و ما را از شرشان نگه داری. «و از شرارت‌هایشان به تو پناه می‌آوریم». لذا الله متعال شما را از شرّشان در حفظ و پناهِ خویش قرار می‌دهد. دو عبارت آسان که اگر انسان آن‌ها را با صدق و اخلاص بگوید، الله متعال خواسته‌اش را می‌پذیرد.