شرح ریاض الصالحین - جلد چهارم

۱۶۹- باب: کمک به هم‌سفر

در این‌باره احادیث فراوانی وجود دارد؛ از جمله: این حدیث که پیش‌تر نیز گذشت: «والله فِي عَوْنِ الْعَبْدِ مَا دَامَ الْعَبْدُ فِي عَوْنِ أَخِيهِ». [صحیح مسلم، ش۲۶۹۹ به‌نقل از ابوهریرهس. همان‌گونه كه نووييادآور شده است، این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی ۲۵۰ گذشت. (مترجم)] یعنی: «الله، بنده‌اش را یاری می‌کند، مادامی که بنده در صدد یاری برادرش باشد». و نیز این حدیث [که پیامبرجفرمود]: «كُلُّ معرُوفٍ صدقَةٌ». [صحیح بخاری، ش: ۶۰۲۱ به‌نقل از جابرسو صحیح مسلم، ش: ۱۰۰۵ به‌نقل از حذیفهس. این حدیث نیز پیش‌تر به‌شماره‌ی ۱۳۶ آمده است. (مترجم)] یعنی: «هر کار نیک و پسندیده‌ای، صدقه است». و امثال این دو حدیث.

۹۷۶- وعن أَبي سعيد الخدريس قال: بَيْنَمَا نَحْنُ في سَفَرٍ إذْ جَاءَ رَجُلٌ عَلَى رَاحِلَةٍ لَهُ، فَجَعَلَ يَصْرِفُ بَصَرَهُ يَمِيناً وَشِمَالاً، فَقَالَ رسولُ اللهج: «مَنْ كَانَ مَعَهُ فَضْلُ ظَهْرٍ فَلْيَعُدْ بِهِ عَلَى مَنْ لا ظَهْرَ لَهُ، وَمَنْ كَانَ لَهُ فَضْلُ زَادٍ فَلْيَعُدْ بِهِ عَلَى مَنْ لا زَادَ لَهُ»، فَذَكَرَ مِنْ أصْنَافِ المَالِ مَا ذَكَرَهُ، حَتَّى رَأيْنَا أنَّهُ لا حَقَّ لأَحَدٍ مِنَّا فِي فَضْلٍ.[روایت مسلم] [صحیح مسلم، ش: ۱۷۲۸. [این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی ۵۷۱ آمده است. (مترجم)])]

ترجمه: ابوسعید خدریسمی‌گوید: در سفری- با پیامبرج- همراه بودیم؛ در این میان، مردی که بر شترش سوار بود، آمد و به چپ و راست نگاه می‌کرد. پیامبرج- از نگاهش دریافت که محتاج است و- فرمود: «هرکس سواریِ اضافه‌ای دارد، آن را به کسی بدهد که مرکبی ندارد؛ و هرکس، آذوقه (توشه‌ی) اضافی دارد، آن‌را به کسی بدهد که بی‌توشه است». و انواع مال‌ها را ذکر کرد؛ در نتیجه این‌گونه برداشت کردیم که هیچ‌یک از ما حقّی در اموال مازاد بر نیازش ندارد».

۹۷۷- وعن جابرس عن رسولِ اللهج: أنَّهُ أرَادَ أنْ يَغْزُوَ، فَقَالَ: «يَا مَعْشَرَ المُهَاجِرِينَ وَالأَنْصَارِ، إنَّ مِنْ إخْوَانِكُمْ قَوْماً لَيْسَ لَهُمْ مَالٌ وَلا عَشِيرةٌ، فَلْيَضُمَّ أحَدكُمْ إِلَيْهِ الرَّجُلَيْنِ والثَّلاَثَةَ»، فَمَا لأَحَدِنَا مِنْ ظَهْرٍ يَحْمِلُهُ إِلا عُقْبةٌ كَعُقْبَةٍ؛ يَعْني أحَدهِمْ، قَالَ: فَضَمَمْتُ إلَيَّ اثْنَيْنِ أَوْ ثَلاَثَةً مَا لِي إِلا عُقْبَةٌ كَعقبةِ أحَدِهِمْ مِنْ جَمَلِي.[روايت ابوداود] [صحیح الجامع، ش: ۷۹۷۹؛ السلسۀ الصحیحۀ، ش: ۳۰۹؛ و صحیح أبی داود، از آلبانیش: ۲۲۰۹]

ترجمه: جابرسمی‌گوید: رسول‌اللهجمی‌خواست به جهاد برود؛ فرمود: «ای گروه مهاجران و انصار! برخی از برادران شما، مال و خویشاوندی ندارند؛ پس هر یک از شما باید دو یا سه نفر از آن‌ها را با خود، همراه و شریک بگرداند». لذا هریک از ما که حیوان سواری داشت، مثل دیگران فقط دارای یک نوبت برای سوار شدن بود. جابرسمی‌گوید: من، دو یا سه نفر را با خود همراه کردم و مثلِ آن‌ها برای سوار شدن بر شترم، فقط یک نوبت داشتم (و تنها در نوبت خود سوار می‌شدم).

۹۷۸- وعنه قَالَ: كَانَ رسول اللهج يَتَخَلَّفُ في المَسير، فَيُزْجِي الضَّعِيف، وَيُرْدِفُ وَيَدْعُو لَهُ.[روايت ابوداود با اِسناد حسن] [صحیح الجامع، ش: ۴۹۰۱؛ السلسۀ الصحیحۀ، ش: ۲۱۲۰؛ و صحیح أبی داود، از آلبانیش: ۲۲۹۸]

ترجمه: جابرسمی‌گوید: رسول‌اللهجدر مسیرِ (سفر یا جهاد) گاه به‌عمد عقب‌ می‌ماند و - افرادِ- ناتوان را به پیش می‌راند و(آن‌ها را برای حرکت، کمک و تشویق می‌فرمود و کسی را که سواری نداشت) پشت سر خود سوار می‌کرد و برایش دعا می‌نمود.

شرح

مؤلفبابی درباره‌ی نیکی به‌همسفر و خوش‌رفتاری با او گشوده است.

این، یکی از آداب سفر است که انسان به هم‌سفر خویش نیکی کند و با او خوش‌رفتار باشد. سپس مؤلفسه حدیث در این‌باره آورده است؛ از جمله: این حدیث که: پیامبرجدر سفر بود که مردی نزدش آمد و به چپ و راست نگاه می‌کرد. پیامبرج- از نگاهش دریافت که محتاج است و- فرمود: «هرکس سواریِ اضافه‌ای دارد، آن را به کسی بدهد که مرکبی ندارد؛ و هرکس، آذوقه (توشه‌ی) اضافی دارد، آن‌را به کسی بدهد که بی‌توشه است». و انواع مال‌ها را ذکر فرمود. لذا هر یک از مردم به هم‌سفران خود نگاه می‌کرد و کسی را که سواری نداشت، با خود سوار می‌نمود و او را در توشه‌ی خویش شریک می‌کرد. در حدیث دوم آمده است: پیامبرجفرمان داد که هر دو یا سه نفر، به‌نوبت سوار یک شتر شوند تا همه در سوار شدن، برابر باشند. در حدیث سوم آمده است که پیامبرجگاه در انتهای کاروان حرکت می‌کرد و به افراد ضعیف که عقب مانده بودند، کمک می‌نمود و ‌آن‌ها را پیش می‌راند و برایشان دعا می‌کرد. همان‌گونه که در «صحیح مسلم» آمده است: جابر بن عبداللهبدر یک سفر بر شتری ضعیف و بی‌رمق سوار بود. پیامبرجنزد جابرسرفت و شتر جابر را به‌آرامی زد و برایش دعا نمود؛ در نتیجه شتر جابر هم‌پای دیگران و بلکه سریع‌تر از آن‌ها حرکت می‌کرد. لذا شایسته است که انسان به هم‌سفرانش کمک کند و برای رفع نیازهایشان آستین همت بالا بزند. این، جزو آداب و رهنمودهایی‌ست که در سنت پیامبرجآمده است.