احکام سوگند و نذر

سوگندِ کسی که او را مجبور کنند [۱۴]

سوگندِ کسی که او را مجبور به این کار کرده باشند منعقد نمی‌گردد و این نظری است که حنبلیان و آنان که مذهبِ ظاهری دارند بیان کرده‌اند و هم‌چنین نظرِ امام مالک و امام شافعی نیز همین می‌باشد.

ولی امام ابوحنیفه گفته است: «سوگندِ کسی که مجبور شده باشد منعقد می‌گردد زیرا سوگندی است که یک فردِ مکلّف بر زبان جاری می‌کند پس همانندِ سوگندِ یک انسانِ مختار به حساب می‌آید و منعقد می‌گردد».

جمهورِ علما نیز برای نظرِشان به حدیثی از پیامبر جاستناد کرده‌اند که صاحبِ کتاب «الـمغنی»، ابن قدامه‌ی حنبلی و صاحب «الـمهذب»، فقیه شیرازی شافعی در کتابشان آورده‌اند و آن حدیثی است که ابوامامه و وائله بن الأسقع، بیان کرده‌اند که رسول الله جفرمود:

«لَیسَ عَلَی الـْمقهورِ یمینٌ».

«بر کسی که مقهور و بی‌اختیار باشد سوگندی نیست».

زیرا که سوگندِ انسانِ مجبور، از روی اختیار نیست بلکه او را به ناحق، بر آن مجبور کرده‌اند. پس سوگند نیز همانندِ گفتنِ کفر است که به شخصی که بر آن مجبورش کرده باشند زیانی نمی‌رساند.

دلیلِ ظاهریّه نیز این است که سوگندی که فردِ مجبور بر زبان می‌راند چیزی است که دیگران مجبورش کرده‌اند تا بگوید پس او لفظی را بازگو می‌کند که دیگران به او دستور داده‌اند و بدیهی است که هیچ مسئولیّتی متوجّهِ بازگو کننده نیست؛ و امّا این حدیث پیامبر جکه می‌فرماید:

«إنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى».

«(ارزشِ) اعمال (انسان) به نیّاتِ انجامِ آن بستگی دارد و هر کسی نتیجه‌ی چیزی را می‌بیند که نیّت کرده است».

بر این دلالت می‌کند که کسی که بر گفتنِ چیزی که مجبور گشته، اگر آزادانه نیّتِ انجامِ آن را نداشته و مقصود او نبوده باشد، گفته‌ی او، برایش محسوب نمی‌گردد.

[۱۴] الـمحلی: ج ۸، ص ۳۴٩، حاشیة الصّاوی: ج ۱، ص ۳۴۵، الـمغنی: ج ۸، ص ۶٧۶، الـمجموع: ج ۱۶، ص ۴۵٩.