احکام سوگند و نذر

تعریفِ سوگندِ لغو

در کتابِ «النّهایة»ی ابن أثیر درباره‌ی معنای سوگند لغو آمده است که این نوع سوگند، سوگندی است که شخص بگوید: «لا والله وبلی والله»(نه به خدا و آری به خدا) در حالی که قلباً آن را به عنوانِ سوگند در نظر نگرفته است و نیز گفته شده که سوگندِ لغو، سوگندی است که انسان از روی اشتباه و فراموشی در هنگامِ عصبانیّت یا در حالِ جدال و نزاع و یا به شوخی یاد می‌کند [۶۴].

در تفسیرِ قرطبی در موردِ سوگندی که لغو است آمده که ابن عباس گفت: «این نوع سوگند، سوگندِ کسی است که در بینِ کلامش و به خاطرِ تسریع در سخنانش می‌گوید: نه به خدا یا آری به خدا، بدون اینکه نیّتِ سوگند داشته باشد». مروزی گفته است: «سوگندی که علما بر لغو و بیهوده بودنِ آن اتّفاقِ نظر دارند این است که کسی در بینِ صحبت و کلامش بدونِ آنکه نیّتِ سوگند داشته باشد و یا بخواهد سوگند بخورد بگوید: «نه به خدا و یا آری به خدا» و در صحیحِ بخاری از حضرتِ عایشهلروایت شده است که گفت: «این فرموده‌ی خداوند: ﴿لَّا يُؤَاخِذُكُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِيٓ أَيۡمَٰنِكُمۡ﴾[البقرة: ۲۲۵]. [خداوند شما را به خاطرِ سوگندهایی که بدونِ توجّه یاد می‌کنید مؤاخذه نخواهد کرد]در موردِ کسی است که می‌گوید: نه به خدا و یا آری به خدا». و نیز گفته شده که سوگندِ لغو، آن است که شخص با ظنّ و گمان، آن را یاد می‌کند ولی در نهایت، نتیجه برخلافِ سوگندِ او می‌گردد؛ امام مالک نظرش چنین است و ابن قاسم این نظر را از او نقل کرده است و عدّه‌ای از سلف نیز همین نظر را دارند [۶۵].

[۶۴] «النّهایة»ی ابن اثیر: ج ۴، ص ۲۵٧. [۶۵] تفسیر قرطبی: ج ۳، ص ٩٩-۱۰۰.