سورۀ لقمان

در مکه نازل شده و سی و چهار آیت است.

بنام الله بخشندۀ مهربان

﴿الم١ تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ٢ هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ٣ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ٤ أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ٥ وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ٦ وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ٧ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ٨ خَالِدِينَ فِيهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ٩ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ١٠ هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ١١﴾ [لقمان: ١-١١].

﴿١﴾ الم. (معنای این حروف به الله معلوم است). ﴿۲﴾ این آیات کتاب پر از حکمت است. ﴿۳﴾ هدایت و رحمت است برای محسنان (نیکو کاران مخلص). ﴿٤﴾ آنان که نماز را برپا می‌کنند و زکات میدهند. و ایشان‌اند که به آخرت يقين دارند. ﴿۵﴾ ایشان‌اند که از جانب پروردگارشان بر هدایت هستند و همین ایشان رستگارانند. ﴿٦﴾ و از مردمان کسی هست که سخنان لهو و بیهوده را می‌خرد تا بدون هیچ علمی (مردم را) از راه الله گمراه سازد و آن را به مسخره گیرند. این گروه برایشان عذاب رسواکننده است. ﴿۷﴾ و چون آیات ما بر او تلاوت شود، تکبرکنان روی می‌گرداند، چنان که گویا آن را نشنیده است، گویی در گوش‌هایش سنگینی و پرده است، پس او را به عذاب دردناک مژده بده. ﴿۸﴾ البته آنان که ایمان آوردند و کارهای نیک انجام دادند، برای آنها باغ‌های پر از ناز و نعمت است. ﴿۹﴾ که در آن همیشه خواهند ماند، وعدۀ الله حق است، و او غالب باحمکت است. ﴿۱۰﴾ آسمان‌ها را بدون ستون‌هایی که آنها را ببینید آفریده است و در زمین کوه‌های استوار را افگنده است تا زمین شما را نلرزاند و در آن از هر نوع زنده جان‌ها منتشر کرد و از آسمان آب نازل کردیم، پس در زمین از هر گونه نباتات خوب و ارزشمند رویانیدیم. ﴿۱۱﴾ این است آفرینش الله، پس شما به من نشان دهید کسانی که غير از او‌اند، چه چیز آفریده‌اند؟ بلکه ظالمان در گمراهی آشکار‌اند.

﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ١٢ وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ١٣ وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ١٤ وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ١٥ يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ١٦ يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ١٧ وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ١٨ وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ١٩﴾ [لقمان: ١٢-١٩].

﴿۱۲﴾ و يقينا به لقمان حکمت بخشیدیم (و به او دستور دادیم) که الله را شکر کن و هر کس (الله را) شکر گزارد در حقیقت به نفع خود شکر گزاری می‌کند و هر کس ناشکری کند (بداند که) الله بی‌نیاز ستوده است. ﴿۱۳﴾ و (یاد آور شو) وقتی را که لقمان پسر خود را وعظ می‌کرد (به او) گفت: پسر جانم! به الله شریک قرار مده. چرا که شرک ظلم بزرگ است. ﴿١٤﴾ و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم، مادرش با ضعف بر بالای ضعف به او باردار شد. و جدا کردن او از شیر در طی دو سال است. (و به انسان سفارش کردیم) برای من و پدر و مادرت شکر گزار باش که بازگشت (همه) به‌سوی من است. ﴿۱۵﴾ و اگر سعی ورزیدند که تو را وادارند به این که چیزی را با من شریک قرار دهی که به آن علم نداری، پس از آنان اطاعت مکن، و در دنیا با آنان به خوبی رفتار کن. و از راه کسی پیروی کن که به‌سوی من بازگشته است، باز باز گشتتان به‌سوی من است، پس شما را از آنچه می‌کردید آگاه می‌سازم. ﴿١٦﴾ (لقمان گفت): پسر جانم! بدان که اگر آن (عمل) به اندازه دانه خردلی باشد و در دل سنگی یا در آسمان‌ها و یا در زمین باشد، الله آن را می‌آورد (و مورد محاسبه قرار می‌دهد)، چون الله باریک بین (و) آگاه است. ﴿۱۷﴾ ای پسر جانم! نماز را برپا کن و به کار نیک دستور بده و از کار بد منع کن و در برابر آنچه به تو می‌رسد صابر باش که این (خصلت‌ها) از کارهای سترگ (و محوری) است. ﴿۱۸﴾ و با تکبر از مردم روی مگردان و در زمین خرامان راه مرو، چون الله هیچ متكبر فخر فروش را دوست ندارد. ﴿۱۹﴾ و در راه رفتن خود میانه روی (را پیشه) کن و صدایت را آهسته بدار، همانا بدترین آوازها، آواز خران است.

﴿أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ٢٠ وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ الشَّيْطَانُ يَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِيرِ٢١ وَمَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ٢٢ وَمَنْ كَفَرَ فَلَا يَحْزُنْكَ كُفْرُهُ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ٢٣ نُمَتِّعُهُمْ قَلِيلًا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذَابٍ غَلِيظٍ٢٤ وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ٢٥ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ٢٦ وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ٢٧ مَا خَلْقُكُمْ وَلَا بَعْثُكُمْ إِلَّا كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ٢٨﴾ [لقمان: ٢٠-٢٨].

﴿۲۰﴾ آیا ندیده‌اید که الله آنچه را که در آسمان‌ها و آنچه را که در زمین است، برایتان مسخر گردانید و نعمت‌های ظاهری و باطنی خود را بر شما گسترده و فراوان ساخته است؟ و از مردم کسانی هستند که در باره الله بدون هیچ علم و بدون هیچ هدایت و بدون هیچ کتاب روشن، مجادله می‌کند. ﴿۲۱﴾ و چون به آنان گفته شود. از آنچه پیروی کنید که الله نازل کرده است، می‌گویند: بلکه از چیزی پیروی می‌کنیم که پدران خود را بر آن یافته‌ایم، آیا (از پدران خود پیروی می‌کنند) حتی اگر شیطان آنان را به‌سوی عذاب سوزان فرا خواند. ﴿۲۲﴾ و هر که روی خویش را به سوى الله متوجه کند، در حالیکه محسن باشد به تحقیق به دستاویز بسیار محکمی چنگ زده است، و سرانجام کارها به‌سوی الله است. ﴿۲۳﴾ و هر که کافر شد، نباید کفر وی تو را غمگین سازد، (چراکه) بازگشت آنان به‌سوی ماست، و ایشان را از کارهایی که کرده‌اند آگاه می‌سازیم. البته الله به راز سینه‌ها آگاه است. ﴿۲٤﴾ و آنها را اندکی بهره مند می‌سازیم باز آنان را به (تحمل) عذاب سخت مجبور می‌سازیم. ﴿۲۵﴾ و اگر از آنان بپرسی که چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است؟ حتما می‌گویند: الله، بگو: الحمد لله (که اقرار نمودید) ولی بیشترشان نمی‌دانند. ﴿۲٦﴾ آنچه در آسمان‌ها و زمین است، از الله است. در حقیقت الله همان ذات بی‌نیاز و ستوده است. ﴿۲۷﴾ و اگر همۀ درختان روی زمین قلم شوند و دریا (دوات گردد) و هفت دریای دیگر به آن مدد برساند سخنان الله به پایان نرسد، يقينا الله غالب باحکمت است. ﴿۲۸﴾ آفریدن شما و برانگیختنتان جز مانند (آفریدن و برانگیختن) یک تن نیست، همانا الله شنوای بیناست.

﴿أَلَمْ‌تر أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ٢٩ ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ٣٠ أَلَمْ‌تر أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُمْ مِنْ آيَاتِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ٣١ وَإِذَا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ٣٢ يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ٣٣ إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ٣٤﴾ [لقمان: ٢٩-٣٤].

﴿۲۹﴾ آیا ندیدهای (ای مخاطب) که الله شب را در روز و روز را در شب داخل می‌گرداند؟ و آفتاب و ماه را مسخر کرده است، هریک تا مدتی معین در حرکت است، و (آیا ندیدی که) الله به آنچه می‌کنید آگاه است. ﴿۳۰﴾ این به سبب آن است که الله حق است و آنچه را که به جای او می‌خوانند، باطل است. و الله بلند مرتبه و بزرگ است. ﴿۳۱﴾ آیا ندیده ای که کشتی‌ها در دریا به فضل الله حرکت می‌کنند تا (بعضی) از نشانه‌های (قدرت) خود را به شما نشان دهد؟! يقينا در این (کار) دلایل (وحدانیت الله) است برای هر صبر کننده شکر گزار. ﴿۳۲﴾ و چون موجی مانند سایه بان آنها را فراگیرد، الله را خالصانه می‌خوانند و عبادت را خاص او می‌دانند، اما وقتی آنان را به‌سوی خشکه نجات دهد پس برخی از ایشان میانه رو هستند، و هیچ کس جز عهدشکن غدار ناشکر آیات مارا انکار نمی‌کند. ﴿۳۳﴾ ای مردم! از پروردگارتان بترسید، و (نیز) از روزی بترسید که هیچ پدری بجای فرزندش کفایت نکند و هیچ فرزندی نیست که بتواند چیزی از پدرش را کفایت کند، يقينا وعدۀ الله حق است. پس زندگانی دنیا شما را نفریبد. و غرور (شیطان)، شما را نسبت به الله فریب ندهد. ﴿۳٤﴾ بی‌گمان علم (فرا رسیدن) قیامت فقط نزد الله است، و اوست که باران می‌باراند و آنچه را در رحمهاست می‌داند، و هیچ نفس نمی‌داند که فردا چه چیزی کسب می‌کند، و هیچ کسی نمی‌داند که در کدام سرزمین می‌میرد. البته الله دانای آگاه است.