٢٥. رزّاق و رازق
نام «رزّاق» در چندین آیه بیان شده است؛ همچون:
﴿إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ﴾[الذّاريات: ٥٨]
«بی‌گمان الله است که روزی‌دهنده است، (و او) قدرتمند استوار است.»
﴿وَٱللَّهُ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ﴾[الجمعة: ١١]
«و الله بهترین روزی‌دهندگان است.»
﴿وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ﴾[الحج: ٥٨]
«و یقیناً الله بهترین روزی‌دهندگان است.»
﴿وَٱرۡزُقۡنَا وَأَنتَ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ﴾[المائدة: ١١٤]
«و به ما روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی.»
این نام در احادیث پیامبر ج نیز آمده است. در «سنن» و مسند امام احمد، از انس س روایت شده است که: در زمان پیامبر ج قیمت‌ها بالا رفت و صحابه گفتند: ای رسول الله! چه خوب است که برای ما قیمت تعیین کنی. ایشان فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الخالِقُ الْقَابِضُ الْبَاسِطُ الرَّزَّاقُ الْمُسَعِّرُ، وَإِنِّي لَأَرْجُو أَنْ أَلْقَى رَبِّي، وَلَيْسَ أَحَدٌ مِنْكُمْ يَطْلُبُنِي بِمَظْلِمَةٍ فِي دَمٍ وَلَا مَالٍ»[١٠٨]؛ «همانا الله آفرینده، گیرنده، گشاینده، روزی‌دهنده و قیمت‌گذار است. و من امید دارم در حالی پروردگارم را ملاقات کنم که هیچ یک از شما علیه من در خون و مالی، دادخواهی نکند.»
بنابراین الله ـ رزّاق است؛ یعنی ذاتی که به بندگان روزی می‌دهد و روزی هر موجودی را او تعالی می‌رساند، چنانکه می‌فرماید:
﴿۞وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا﴾[هود: ٦]
«و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی‌اش بر (عهدۀ) الله است.»
﴿وَكَأَيِّن مِّن دَآبَّةٖ لَّا تَحۡمِلُ رِزۡقَهَا ٱللَّهُ يَرۡزُقُهَا وَإِيَّاكُمۡۚ﴾[العنكبوت: ٦٠]
«و چه بسیار جنبدگانی‌که روزی خود را بر دوش نمی‌گیرند، الله به آنها و شما روزی می‌دهد.»
﴿وَٱللَّهُ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٖ﴾[البقرة: ٢١٢]
«و الله هر کس را که بخواهد بی‌شمار روزی می‌دهد»
﴿إِنَّ رَبَّكَ يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُۚ﴾[الإسراء: ٣٠]
«یقیناً پروردگارت روزی را برای هر کس که بخواهد گشاده و (یا) تنگ می‌دارد.»
الله ﻷ در چندین آیه، به بندگانش یادآوری می‌کند که تنها او روزی‌‌دهندۀ آنان است. این یادآوری به دو صورت و سیاق بیان شده است: یکی در مقام تفضّل و منّت‌نهادن، و دیگری در جایی که الله متعال بندگان را به اطاعت و خیر و نیکی فرا می‌خواند.
برخی از آیاتی که در مقام تفضّل و امتنان بیان شده‌اند، از این قرار است:
﴿وَٱللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا وَجَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَزۡوَٰجِكُم بَنِينَ وَحَفَدَةٗ وَرَزَقَكُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِۚ أَفَبِٱلۡبَٰطِلِ يُؤۡمِنُونَ وَبِنِعۡمَتِ ٱللَّهِ هُمۡ يَكۡفُرُونَ﴾[النّحل: ٧٢]
«و الله برای شما از (جنس) خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوادگان پدید آورد. و از پاکیزه‌ها به شما روزی داد. آیا به باطل ایمان می‌آورند، و به نعمت الله، آنان کفر می‌ورزند؟!»
﴿۞وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ كَثِيرٖ مِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِيلٗا﴾[الإسراء: ٧٠]
«و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا (بر مرکب‌ها) حمل کردیم، و از انواع (روزی‌های) پاکیزه به آنان روزی دادیم، و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که آفریده‌ایم، چنانکه باید برتری بخشیدیم.»
﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ قَرَارٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَصَوَّرَكُمۡ فَأَحۡسَنَ صُوَرَكُمۡ وَرَزَقَكُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِۚ ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمۡۖ فَتَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ﴾[غافر: ٦٤]
«الله ذاتی است که زمین را برای شما قرارگاه، و آسمان را (همچون) سقفی قرار داد و شما را صورت بخشید، پس صورتتان را نیکو گرداند و از چیزهای پاکیزه به شما روزی داد. این است الله پروردگار شما، پس پر برکت و بزرگوار است الله که پروردگار جهانیان است.»
الله ﻷ در آیات بسیاری از قرآن، به بندگانش یادآور می‌شود که فقط او آنان را روزی می‌دهد و از این رو باید که او تعالی را عبادت کنند؛ مثلا در جایی که آنان را فرمان به توحید می‌دهد، چنین می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ٢١ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ فِرَٰشٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزۡقٗا لَّكُمۡۖ فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ﴾[البقرة: ٢١-٢٢]
«ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن ذاتی که شما و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزگار شوید.آن ذاتی که زمین را برای شما بگسترد و آسمان را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد و از آسمان آبی فرو فرستاد و بهوسیلۀ آن، انواع میوه‌ها را به وجود آورد تا روزی شما باشد. پس برای الله همتایانی قرار ندهید در حالی که می‌دانید.»
دربارۀ بطلان شرک فرموده است:
﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ ثُمَّ رَزَقَكُمۡ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡۖ هَلۡ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَفۡعَلُ مِن ذَٰلِكُم مِّن شَيۡءٖۚ سُبۡحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا يُشۡرِكُونَ﴾[الرّوم: ٤٠]
«الله همان ذاتی است که شما را آفرید، آنگاه به شما روزی داد، پس شما را می‌میراند، آنگاه شما را زنده می‌کند. آیا هیچ یک از شریکانتان می‌توانند چیزی از این (کار‌ها) انجام دهند؟! او منزّه و برتر است از آنچه شریکش قرار می‌دهند.»
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡۚ هَلۡ مِنۡ خَٰلِقٍ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ فَأَنَّىٰ تُؤۡفَكُونَ﴾[فاطر: ٣]
«ای مردم! نعمت الله را بر خود به یاد آورید. آیا آفریننده‌ای جز الله هست که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟! هیچ معبودی جز او نیست، پس چگونه (از حق) منحرف می‌شوید؟!»
در مورد انفاق و صدقه برای رضایت الهی، می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقۡنَٰكُم مِّن قَبۡلِ أَن يَأۡتِيَ يَوۡمٞ لَّا بَيۡعٞ فِيهِ وَلَا خُلَّةٞ وَلَا شَفَٰعَةٞۗ وَٱلۡكَٰفِرُونَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ﴾[البقرة: ٢٥٤]
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از آنچه به شما روزی داده‌ایم، انفاق کنید پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن نه خرید و فروش است و نه دوستی و نه شفاعتی، و کافران خود ستمکارانند.»
زمانی که فرمان به شکر می‌دهد، چنین می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِلَّهِ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ﴾[البقرة: ١٧٢]
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از چیزهای پاکیزه‌ای که روزی شما کرده‌ایم بخورید و شکر الهی را به جای آورید اگر تنها او را می‌پرستید.»
هنگامی که از کشتن فرزندان به سبب ترس از فقر نهی می‌کند، چنین می‌آورد:
﴿وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَوۡلَٰدَكُمۡ خَشۡيَةَ إِمۡلَٰقٖۖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُهُمۡ وَإِيَّاكُمۡۚ﴾[الإسراء: ٣١]
«و فرزندانتان را از ترس تنگدستی نکشید، ما آنان و شما را روزی می‌دهیم.»
در مورد نتیجه و تأثیر رعایت تقوا فرموده است:
﴿وَمَن يَتَّقِ ٱللَّهَ يَجۡعَل لَّهُۥ مَخۡرَجٗا٢ وَيَرۡزُقۡهُ مِنۡ حَيۡثُ لَا يَحۡتَسِبُۚ﴾[الطّلاق: ٢-٣]
«و هرکس که از الله بترسد، (الله) راه نجاتی برای او قرار می‌دهدو او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد.»
دربارۀ پاداش ایمان و عمل صالح می‌فرماید:
﴿فَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ﴾[الحج: ٥٠]
«پس کسانی که ایمان آوردند و کار‌‌های شایسته انجام دادند، برایشان آمرزش و رزقی نیک است.»
در سرزنش کسی که بدون علم، در مورد حلال و حرام سخن بگوید، چنین فرموده است:
﴿قُلۡ مَنۡ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِيٓ أَخۡرَجَ لِعِبَادِهِۦ وَٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزۡقِۚ﴾[الأعراف: ٣٢]
«بگو: چه کسی لباس (و زينت‌هایی) را که الله برای بندگانش پديد آورده و روزی‌های پاکيزه را حرام کرده است؟!»
﴿قُلۡ أَرَءَيۡتُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ لَكُم مِّن رِّزۡقٖ فَجَعَلۡتُم مِّنۡهُ حَرَامٗا وَحَلَٰلٗا قُلۡ ءَآللَّهُ أَذِنَ لَكُمۡۖ أَمۡ عَلَى ٱللَّهِ تَفۡتَرُونَ﴾[يونس: ٥٩]
«بگو: به من خبر دهید؛ آنچه از رزق که الله برای شما نازل کرده است، پس بخشی از آن را حلال، و بخشی را حرام نموده‌اید؟! بگو: آیا الله به شما اجازه داده است یا بر الله دروغ می‌بندید؟»
برای تشویق به تلاش و کوشش در به دست‌آوردن روزی حلال می‌فرماید:
﴿فَٱمۡشُواْ فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُواْ مِن رِّزۡقِهِۦۖ وَإِلَيۡهِ ٱلنُّشُورُ﴾[الملك: ١٥]
«پس در گوشه و نواحی آن راه بروید و از روزی او بخورید. و بازگشت (همه) به سوی اوست.»
آیات فراوانی در این زمینه وجود دارد.
روزی الله برای بندگانش بر دو نوع است:
نوع اول: روزی عام که شامل نیکوکار و بدکار، مؤمن و کافر و تمامی افراد از ابتدا تا پایان جهان می‌شود؛ یعنی همان روزی جسم‌ها:
﴿۞وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا﴾[هود: ٦]
«و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی‌اش بر (عهدۀ) الله است.»
روزی‌دادن انسان کافر و بخشش ثروت و فرزند و سایر نعمت‌ها به وی، به معنای خشنودی الله ﻷ از او نیست، زیرا الله متعال در دنیا به هر کس که دوست داشته باشد یا نداشته باشد، نعمت می‌دهد، چنانکه می‌فرماید:
﴿وَقَالُواْ نَحۡنُ أَكۡثَرُ أَمۡوَٰلٗا وَأَوۡلَٰدٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُعَذَّبِينَ٣٥ قُلۡ إِنَّ رَبِّي يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ٣٦ وَمَآ أَمۡوَٰلُكُمۡ وَلَآ أَوۡلَٰدُكُم بِٱلَّتِي تُقَرِّبُكُمۡ عِندَنَا زُلۡفَىٰٓ إِلَّا مَنۡ ءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ جَزَآءُ ٱلضِّعۡفِ بِمَا عَمِلُواْ وَهُمۡ فِي ٱلۡغُرُفَٰتِ ءَامِنُونَ﴾[سبأ: ٣٥-٣٧]
«و گفتند: اموال و اولاد ما (از شما) بیشتر است (و این دلیل آن است که الله از ما خشنود است) و ما هرگز مجازات نخواهیم شد.(ای پیامبر!) بگو: همانا پروردگارم روزی را برای هر کس که بخواهد فراخ و (یا) تنگ می‌کند (و این نشانۀ محبت و رضایت الله نیست) ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.و اموال شما و اولاد‌تان چیزی نیستند که شما را نزد ما نزدیک و مقّرب سازند، جز کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، پس اینان پاداش مضاعف در برابر کار‌هایی که انجام داده‌اند دارند، و آنان در غرفه‌های (بلند بهشتی) در امن و (امان) هستند.»
﴿أَيَحۡسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِۦ مِن مَّالٖ وَبَنِينَ٥٥ نُسَارِعُ لَهُمۡ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِۚ بَل لَّا يَشۡعُرُونَ﴾[المؤمنون: ٥٥-٥٦]
«آیا گمان می‌کنند که آن مال و فرزندان که با آنها آنان را یاری می‌دهیم.برای این است که شتابان خیرات (و نیکی‌ها را) به آنان برسانیم؟! (چنین نیست) بلکه آنان (حقیقت را) در نمی‌یابند.»
﴿كُلّٗا نُّمِدُّ هَٰٓؤُلَآءِ وَهَٰٓؤُلَآءِ مِنۡ عَطَآءِ رَبِّكَۚ وَمَا كَانَ عَطَآءُ رَبِّكَ مَحۡظُورًا٢٠ ٱنظُرۡ كَيۡفَ فَضَّلۡنَا بَعۡضَهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖۚ وَلَلۡأٓخِرَةُ أَكۡبَرُ دَرَجَٰتٖ وَأَكۡبَرُ تَفۡضِيلٗا﴾[الإسراء: ٢٠-٢١]
«هر یک از اینان و آنان را (از هردو گروه) از عطای پروردگارت (بهره و) کمک می‌دهیم و عطای پروردگارت هرگز (از کسی) باز داشته شده نیست (مؤمن و کافر همه از نعمت‌های دنیوی بهره‌مند می‌شوند).بنگر چگونه بعضی را بر بعضی دیگر برتری داده‌ایم و یقیناً درجات آخرت و برتری‌هایش از این هم بیشتر است.»
بنابراین فراوانی ثروت و نعمت در دنیا، دلیلی بر کرامت و شرافت بنده به نزد الله تعالی نیست، همان گونه که نداری و تنگدستی انسان نشانۀ خواری و پستی او به نزد الله ـ نیست. در قرآن مجید چنین آمده است:
﴿فَأَمَّا ٱلۡإِنسَٰنُ إِذَا مَا ٱبۡتَلَىٰهُ رَبُّهُۥ فَأَكۡرَمَهُۥ وَنَعَّمَهُۥ فَيَقُولُ رَبِّيٓ أَكۡرَمَنِ١٥ وَأَمَّآ إِذَا مَا ٱبۡتَلَىٰهُ فَقَدَرَ عَلَيۡهِ رِزۡقَهُۥ فَيَقُولُ رَبِّيٓ أَهَٰنَنِ١٦ كَلَّاۖ ﴾[الفجر: ١٥-١٧]
«پس امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را بیازماید و وی را گرامی دارد و به او نعمت بخشد، (مغرور می‌شود و) می‌گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است.و امّا هنگامی که او را بیازماید، سپس روزیش را بر او تنگ گیرد (ناامید می‌شود و) می‌گوید: پروردگارم مرا خوار کرده است.هرگز چنین نیست (که شما می‌پندارید).»
الله متعال می‌فرماید که نعمت و روزی‌دادن به کسی، بدین معنا نیست که او به نزد من ارزش دارد، چنانکه تنگدستی یک انسان به معنای خواری وی نزد من نیست، بلکه ثروت و نداری و فراخی و تنگدستی امتحانی از جانب الله است تا انسان سپاسگزار از ناسپاس و فرد شکیبا از ناشکیبا جدا و مشخّص شود.
نوع دوم: روزی خاص؛ یعنی رزق دل‌ها و پرورش آنها با علم و ایمان و روزی حلالی که دین و باور انسان را اصلاح کند. این نوع روزی مخصوص مؤمنان بر حسب درجات آنان و بر اساس حکمت و رحمت الهی است. الله ﻷ بخشش و عطایش را بر مؤمنان کامل می‌گرداند زمانی که آنان را در روز قیامت وارد بهشت می‌کند، چنانکه می‌فرماید:
﴿وَمَن يُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ وَيَعۡمَلۡ صَٰلِحٗا يُدۡخِلۡهُ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدٗاۖ قَدۡ أَحۡسَنَ ٱللَّهُ لَهُۥ رِزۡقًا﴾[الطّلاق: ١١]
«و هر کس به الله ایمان آورد و کار شایسته انجام دهد (الله) او را به باغ‌هایی (از بهشت) وارد می‌کند که از زیر (درختان) آن نهرها جاری است، جاودانه در آن بمانند. به راستی الله رزق و روزیش را نیکو گردانیده است.»
﴿هَٰذَا ذِكۡرٞۚ وَإِنَّ لِلۡمُتَّقِينَ لَحُسۡنَ مَ‍َٔابٖ٤٩ جَنَّٰتِ عَدۡنٖ مُّفَتَّحَةٗ لَّهُمُ ٱلۡأَبۡوَٰبُ٥٠ مُتَّكِ‍ِٔينَ فِيهَا يَدۡعُونَ فِيهَا بِفَٰكِهَةٖ كَثِيرَةٖ وَشَرَابٖ٥١ ۞وَعِندَهُمۡ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ أَتۡرَابٌ٥٢ هَٰذَا مَا تُوعَدُونَ لِيَوۡمِ ٱلۡحِسَابِ٥٣ إِنَّ هَٰذَا لَرِزۡقُنَا مَا لَهُۥ مِن نَّفَادٍ﴾[ص: ٤٩-٥٤]
«این (قرآن) پندی است و بی‌گمان برای پرهیزگاران منزلگاهی نیکوست.باغ‌های جاویدان (بهشتی) که در‌هایش برای آنان باز است.در آنجا تکیه زده‌اند و در آن میوۀ فراوان و نوشیدنی را می‌طلبند. و نزدشان (همسرانی) فرو هشته چشم همسال (که تنها به شوهران خود نظر دارند) وجود دارد.این است چیزهایی که برای روز حساب به شما وعده داده می‌شود.قطعاً این روزی ماست که آن را هیچ پایانی نیست.»
الله ـ بندگانش را بر حذر می‌دارد از اینکه روزی و متاع زودگذر دنیا، آنان را از روزی و پاداش همیشگی آخرت غافل کند، و می‌فرماید:
﴿مَا عِندَكُمۡ يَنفَدُ وَمَا عِندَ ٱللَّهِ بَاقٖۗ﴾[النّحل: ٩٦]
«آنچه نزد شماست فنا می‌شود، و آنچه نزد الله وجود دارد باقی است.»
﴿بَلۡ تُؤۡثِرُونَ ٱلۡحَيَوٰةَ ٱلدُّنۡيَا١٦ وَٱلۡأٓخِرَةُ خَيۡرٞ وَأَبۡقَىٰٓ﴾[الأعلى: ١٦-١٧]
«بلکه شما (مردم) زندگی دنیا را (بر آخرت) ترجیح می‌دهیددر حالی که آخرت بهتر و پاینده‌‌تر است.»
متاع دنیا هر اندازه هم که زیاد باشد، هرگز نمی‌تواند انسان عاقل را از هدفی که برای آن آفریده شده است، غافل کند؛ یعنی عبادت الهی و خالص‌گردانیدن دین برای او، چنانکه در قرآن حکیم می‌خوانیم:
﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ٥٦ مَآ أُرِيدُ مِنۡهُم مِّن رِّزۡقٖ وَمَآ أُرِيدُ أَن يُطۡعِمُونِ٥٧ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ﴾[الذّاريات: ٥٦-٥٨]
«و من جن و انس را نیافریده‌ام مگر برای اینکه مرا عبادت کنند.هرگز از آنان روزیی نمی‌خواهم و نمی‌خواهم که مرا طعام دهند.بی‌گمان الله است که روزی‌دهنده است، (و او) قدرتمند استوار است.»
بلکه فرد دانا ثروت دنیا را وسیلۀ رسیدن به رضابت الهی و دستیابی به بهشت پرنعمت قرار می‌دهد:
﴿جَنَّٰتِ عَدۡنٍ ٱلَّتِي وَعَدَ ٱلرَّحۡمَٰنُ عِبَادَهُۥ بِٱلۡغَيۡبِۚ إِنَّهُۥ كَانَ وَعۡدُهُۥ مَأۡتِيّٗا٦١ لَّا يَسۡمَعُونَ فِيهَا لَغۡوًا إِلَّا سَلَٰمٗاۖ وَلَهُمۡ رِزۡقُهُمۡ فِيهَا بُكۡرَةٗ وَعَشِيّٗا٦٢ تِلۡكَ ٱلۡجَنَّةُ ٱلَّتِي نُورِثُ مِنۡ عِبَادِنَا مَن كَانَ تَقِيّٗا﴾[مريم: ٦١-٦٣]
«باغ‌های (بهشتی) جاودانی است که (الله) رحمان به غیب (نادیده) بندگانش را به آن وعده داده است. مسلماً وعدۀ او فرا خواهد رسید.در آنجا سخن بیهوده نمی‌شنوند، جز سلام (می‌شنوند) و برایشان (هر) صبح و شام روزی‌شان (در بهشت آماده) است.این همان بهشتی است که از (میان) بندگانمان (به) آن کسی که (در دنیا) پرهیزگار بوده، به ارث می‌دهیم.»
از الله تعالی می‌خواهم که ما را از بندگان باتقوا و پرهیزگار خود قرار دهد و با لطف و کرم خویش، بهشت پرنعمت را نصیب ما گرداند، که همانا او بسیار شنوا و اجابت‌کنندۀ دعاست.
[١٠٨]- سنن ابی داود، شمارۀ حدیث: ٣٤٥١؛ ترمذی، شمارۀ حدیث: ١٣١٤؛ ابن ماجه، شمارۀ حدیث: ٢٢٠٠؛ مسند احمد، ج ٣، ص ١٥٦؛ و سایر کتاب‌های حدیثی با سندی صحیح.