راه کسب خشوع:
«راه کسب آن این است که شخص، حزن و خوف را در قلب بیدار کند که نتیجه تاملش در تهدیدها و وعدههای شدید و پیمانها و عهدهائی است که در [قرآن] وجود دارد؛ و این نکته را نیز باید در نظر داشته باشد که او در [اعمال] خود کوتاهی کرده است؛ و اگر حزن در وی راه نیافت برای خود گریه کند که دچار بزرگترین مصیبتها شده است» [۱۷۱]. مالک بن دینار/گفته است: «عقوبتی برای شخص بیشتر از این نیست که دچار قسوت قلب شود» [۱۷۲]؛ و در همین راستا است که پیامبرصاینگونه [به الله] پناه میبرد و میگوید: «خدایا! همانا به تو پناه میبرم از علمی که سود نمیرساند و از قلبی که خاشع نمیشود، از نفسی که کنترل نشود و از دعائی که مستجات نمیشود» [۱۷۳].
و بزرگترین عاملی که باعث گریه کردن و خشوع میشود همان صفای قلب و شدت در بزرگ شمردن الله میباشد.
ابن عقیل/گفته است: «آیا بین ما کتابِ اللهﻷوجود ندارد که همان کلام وی میباشد [و همان چیزی است که] پیامبرصهنگام نزولش برخود جامه و گلیم میپیچید و جنها برای شنیدنش استراق سمع میکردند؛ [باید توجه داشت] که با این کلامش به ما امر فرموده است تا در مقابل آن با ادب باشیم: ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ ٢٠٤﴾[الأعراف: ٢٠٤]، ولی با وجود این شما از آن دوری میکنید و به نغمههائی گوش میدهید که باعث تحریک هوای [نفس] میشود، به الله قسم و به الله قسم در مقابل چیزی که حسن ادب برای آن واجب شده است، ادب را فراموش نمیکنیم» [۱۷۴].
[۱۷۱] الإحیاء ۱/۲۷۸، نقلی از التبیان فی آداب حملة القرآن ص ۶۴ – با تصرف-؛ نگاه شود به الإتقان ۱/۱۴۱، و عزاه إلی المجموع. [۱۷۲] امام أحمد آن را در الزهد آورده است ۲/۳۰۰؛ و نگاه شود به: جامع البیان العلم ص ۷۰۱ شماره ۱۲۵۳ و محقق آن گفته است: مشکلی در اسناد آن وجود ندارد. [۱۷۳] مسلم ۲۷۲۲؛ أحمد ۴/۳۷۱ از زید بن أرقم. [۱۷۴] الآداب الشرعیة ۲/۳۰۴.