فرق بین تفسیر و تاویل:
ثعلبی/گفته است: «تفسیر: بیان معنی لفظ (کلمه یا جمله) می‌باشد، چه حقیقی باشد و چه مجازی، مانند تفسیر «الصراط» به «راه» و «الصیب» به «باران». و تأویل: تفسیر باطن لفظ می‌باشد که از لفظ «الأول» به معنای گشتن و گردیدن گرفته شده است و همان رجوع کردن به ماورای لفظ می‌باشد؛ بطور مثال قول الله تعالی: ﴿إِنَّ رَبَّكَ لَبِٱلۡمِرۡصَادِ ١٤﴾[الفجر: ١٤] «همانا پروردگار تو در کمین‌گاه است»، که تفسیر آن به این شکل میشود: «رصد» یعنی مراقب و گوش به زنگ بودن، و وقتی گفته میشود: «رصدته» یعنی مراقب وی بود، و «مرصاد» مکانی است که این گوش به زنگی صورت می‌گیرد [و معادل فارسی آن کمین‌گاه می‌باشد] ولی تاویل آن اینگونه است: برحذر داشتن از سستی در مقابل اوامر الله و از غفلتِ آماده بودن و تدارک دیدن برای انجام آن اوامر.
اصبهانی گفته است: تفسیر در عرف علماء به معنی پیدا کردن معانی قرآن می‌باشد، و منظور کلمات را بر حسب ظاهر آن‌ها بیان می‌دارد چه این کلمات مبهم باشند و یا غیر. و تأویل بیشتر در مسائل اجمالی می‌باشد.
و گفته میشود: تفسیر به نقل متعلق است و تأویل به درایت.
و گفته میشود: هر آنچه در کتاب الله روشن شود و با سنت صحیح ثابت گردد، تفسیر نامیده میشود، بطوری که معنای آن مشخص و واضح می‌باشد و سزاوار هیچ شخصی نیست تا با اجتهاد خود و یا هر شکل دیگری به آن تعرض کند بلکه باید به آن معنی‌ای آن را بیان دارد که در قبل وارد شده است نه اینکه از حد تجاوز کند. و تأویل: آن چیزی است که علمای عامل از معانی گفتار آن استنباط می‌کنند، همان کسانی که در زیر و بم علوم [دین] متخصص هستند.
و بغوی و کواشی گفته‌اند: تأویل شرح دادن آیه بر اساس معانی قبل و بعد از آن می‌باشد و همان چیزی است که محتوای آیه را در بر دارد، بطوری که با کتاب و سنت مخالفتی نداشته باشد و از طریق استنباط بدست می‌آید [۲۰۸].
[۲۰۸] نگاه شود به: ۲/۲۲۱.