نمازهای سنت در احادیث صحیح نبوی

راتبۀ نماز مغرب

مسائل زیر در این خصوص بیان می‌شوند:

۱- حکم آن؛

۲- کیفیت و فضیلت آن؛

۳- تأکید بر خواندن آن در خانه.

بیان این مسائل این‌گونه است:

۱- حکم آن

راتبۀ مغرب سنتی از سنت‌های راتبه است که مستحب است هر شخص مسلمان بر آن محافظت داشته باشد. این سنت با فعل و گفتۀ پیامبر جثابت شده است.

۲- کیفیت و فضیلت آن

راتبۀ مغرب دو رکعت است که بعد از نماز مغرب خوانده می‌شود. دلیل آن را قبلاً ذکر کردیم:

۱. حدیث ام حبیبهلکه گفت: شنیدم پیامبر ج‌فرمودند: «هیچ مسلمانی نیست که هر روز دوازده رکعت به غیر از نمازهای فرض، تطوع بخواند؛ مگر اینکه خداوند برای او در بهشت خانه‌ای بسازد (یا: مگر اینکه خانه‌ای در بهشت برای او ساخته شود): [چهار رکعت قبل از ظهر، دو رکعت بعد از ظهر و دو رکعت بعد از مغرب...]».

۲. حدیث ابن عمرب که می‌گوید: «از پیامبر جده رکعت را حفظ کردم: دو رکعت قبل از ظهر، دو رکعت بعد از آن و دو رکعت بعد از مغرب در خانه‌اش...».

۳. حدیث عبد الله بن شقیق که می‌گوید: از عایشه دربارۀ نمازهای سنت پیامبرجسؤال کردم؟ به من گفت: «قبل از نماز ظهر در اتاقم چهار رکعت می‌خواند، سپس می‌رفت و برای مردم نماز می‌خواند، بعد وارد اتاقم می‌شد و دو رکعت نماز می‌خواند و برای مردم نماز مغرب می‌خواند، سپس وارد اتـاقم می‌شد و دو رکعت نماز می‌خواند...».

۳- تأکید بر خواندن آن در خانه

روش پیامبر جدر نمازهای سنت این‌گونه بود که این نمازها را در خانه بخواند، مگر اینکه مانعی جلو او را بگیرد. و از او جروایتی بر تأکید خواندن آن در خانه آمده است.

از محمود بن لبیدسروایت است که می‌گوید: بنی‌عبدالأشهل نزد پیامبر جآمدند، او برای آنان نماز مغرب خواند و وقتی که سلام داد؛ فرمود: «این دو رکعت را در خانه بخوانید». تخریج احمد و تصحیح ابن خزیمه [۴۹].

از کعب بن عُجرَهسروایت است که می‌گوید: پیامبر جنماز مغرب را در مسجد بنی‌عبدالأشهل خواند و وقتی که نمازش تمام شد، افرادی بلند شدند تا نماز سنت بخوانند، آنگاه پیامبر جفرمود: «این نمازها را در خانه بخوانید». تخریج ابو‌داود و نسائی [۵۰].

‌گویم: این دو حدیث بر تأکید استحباب خواندن نماز راتبۀ مغرب در خانه دلالت ‌دارند [۵۱].

[۴۹] این حدیث، حسن است. تخریج احمد در المسند (۵/۴۲۸) وابن خزیمه (۱۲۰۰). آلبانی این حدیث را در تعلیقش بر ابن‌خزیمه (۱/۲۰۹) حسن دانسته است و دو محقق زاد المعاد (۱/۳۱۳) آن را قوی دانسته‌اند. [۵۰] این حدیث، حسن لغیره است. تخریج نسایی در (کتاب قیام اللیل وتطوع النهار، باب الحث على الصلاة في البیوت والفضل في ذلك، ۳/۱۹۸) و این لفظ حدیث اوست. وتخریج ابوداود در (کتاب الصلاة، باب رکعتي المغرب أین تصلیان، حدیث شمارۀ ۱۳۰۰). آلبانی این حدیث را در صحیح سنن ابوداود (۱/۲۴۱) حسن دانسته است و دو محقق زاد المعاد (۱/۳۱۴) آن را حسن لغیره دانسته‌اند. [۵۱] این دو حدیث بر وجوب خواندن این دو رکعت در خانه دلالت دارند، اما دلیل خارج شدن آن از حالت وجوب موارد زیر است: الف) اینکه اصل در راتبۀ مغرب، استحباب است نه وجوب؛ پس چگونه فرع آن واجب می‌شود و اصل آن مستحب؟! ب) آنچه که از مطالب زیر استفاده می‌شود: عبد الله بن احمد بن حنبل در المسند بعد از ذکر حدیث محمود بن لبید که ذکرشد (۵/۴۲۸) می‌گوید: «به پدرم (احمد بن حنبل) گفتم: شخصی گفته است: کسی که دو رکعت بعد از مغرب را در مسجد بخواند، آن را ادا نکرده است مگر اینکه آن دو رکعت را در خانه بخواند؛ چون پیامبرج فرموده است: این، نمازِ خانه‌هاست.گفت: چه کسی این را گفته است؟ گفتم: محمد بن عبدالرحمن. گفت: درست نگفته است (یا: درست ترجیح نداده است)!». ‌گویم: ابوحفص (شاید برمکی یا عکبری باشد، نمی‌دانم کدام یک است) در توجیه این جمله از احمد، که ابن قیم جوزیه در زاد المعاد (۱/۳۱۳) از او نقل می‌کند می‌گوید: «و توجیه آن این گونه است که: پیامبر جدستور داده است که این نماز در خانه خوانده شود. و مروزی می‌گوید: کسی که دو رکعت بعد از مغرب را در مسجد بخواند گناهکار شده است؟ [احمد بن حنبل] گفت: این را نمی‌دانم! به او گفتم: از ابوثور نقل می‌کنند که می‌گوید: او گناهکار است. گفت: شاید به فرمودۀ پیامبر جکه گفته است «آن را در خانه بخوانید» استدلال کرده است. ابو‌حفص گفت: و توجیه آن این‌گونه است که اگر نماز فرض را به جای مسجد در خانه بخواند، آن را ادا کرده است؛ پس نماز سنت هم، چنین است» پایان سخنش. ابن قیم از او انتقاد می‌کند و می‌گوید: «و این توجیه احمد: نیست، بلکه توجیه او این‌گونه است که برای سنت جای معینی نیست و همچنین با جماعت، پس جایز است در خانه و مسجد آن را خواند».اهـ. ‌گویم: از جمله دلایلی که به آن اشاره می‌شود باب بندی ابن خزیمه بر حدیث محمود بن لبیدساست: «باب امر پیامبر جبه اینکه دو رکعت بعد از مغرب در خانه خوانده شود با لفظ "امر"، شاید افرادی که در علم متبحر نیستند فکر کنند اگر کسی آن را در مسجد بخواند گناهکار است، چون پیامبر جدستور داده‌اند در خانه خوانده شود»، سپس بعد از این باب، باب دیگری می‌آورد: «باب ذکر خبری که روایت امر پیامبر جبه خواندن دو رکعت بعد از مغرب را در خانه تفسیر می‌کند و دلیل اینکه این امر بر استحباب است نه امر بر وجوب، چون خواندن نمازهای نافله در خانه بهتر از خواندن آن‌ها در مسجد است». و حدیثی به همین معنی ذکر کرده‌اند. صحیح ابن خزیمه (۱/۲۰۹-۲۱۰).