نماز شب دو رکعت دو رکعت و وتر با یک رکعت:
از عبد الله بن عمربروایت است که پیامبر جدر جواب سؤال مردی دربارۀ نماز شب، فرمودند: «نماز شب دو رکعت دو رکعت است، پس اگر کسی از شما ترسید که وقت صبح داخل شود، یک رکعت بخواند تا آنچه از نماز خوانده است وتر شود» و در روایت دیگری آمده است: «مردی بلند شد وگفت: ای رسول الله! نماز شب چگونه است؟». تخریج بخاری و مسلم [۷۶].
گویم: این حدیث نشان می‌دهد که نماز شب دو رکعت دو رکعت است. و نماز وتر برای آخرین نماز شب بودنش، مشروع است و اینکه خواندن وتر با یک رکعت جدا از نماز شب مشروع است.
بعضی از علما به این حدیث استدلال کرده‌اند که باید در نماز شب بین هر دو رکعت فاصله انداخت، چون این ظاهر حدیث است؛ آن هم برای حصر بودن مبتدا در خبر.
جمهور علما این حدیث را بر فضیلت دو رکعت دو رکعت خواندن نماز شب برای نمازگزار حمل کرده‌اند، آن هم به دلیل ثابت شدن خلاف این حدیث از فعل پیامبر ج؛ چنان که بعداً- إن شاء الله- ذکر خواهد شد.
در حدیث اشاره‌ای به این نیست که مقصود پیامبر جاز: «نماز شب دو رکعت دو رکعت است» افضلیت آن است، بلکه شاید برای ارشاد شیوۀ راحت‌تر آن برای او بوده است؛ چون سلام گفتن بین هر دو رکعت، از خواندن چهار رکعت پشت سر هم برای نمازگزار راحت‌تر است؛ به خاطر راحت‌تر بودن آن در اغلب اوقات و برای انجام دادن امر ناگهانی مهمی که برای یک شخص پیش می‌آید هرچند که فاصله ندادن میان آن‌ها فقط دلیل بر جایز بودن است؛ به دلیل مواظبت کردن پیامبر جبر آن؛ و اگر کسی مدعی اختصاص آن بـه پیامبر جباشد، باید دلیل بیاورد و از فاصله دادن بین هر دو رکعت نیز همانند وصل کردن آن‌ها با هم از پیامبر جروایت شده است [۷۷].
بعضی دیگر از علما به این حدیث استدلال کرده‌اند که تعداد رکعت‌های نماز شب محدودیت ندارد. بر این گفته انتقاداتی وارد است، از جمله:
اوّل: از فعل پیامبر جثابت است که نماز شب و وتر را بیشتر از یازده رکعت نخوانده است.
دوّم: روایتی در تفسیر این حدیث آمده است، که به آن اشاره شد و بخاری آن را با این لفظ روایت می‌کند: «مردی نزد پیامبر جدر حالی که خطبه می‌خواند آمد و گفت: نماز شب چگونه است؟ آنگاه فرمودند: دو رکعت دو رکعت است و اگر ترسیدی که صبح شود، یک رکعت وتر بخوان تا آنچه که خوانده‌ای وتر شود» [۷۸]. و در این روایت بیان شده است که منظور پیامبر جاز «دو رکعت دو رکعت» در آن حدیث، بیان کیفیت نماز بوده است نه کمیت و تعداد رکعت‌های آن؛ پس منظور پیامبر جبا آن فرموده‌اش بیان تعداد رکعت‌های نماز نبوده است، بلکه منظور وی جاز جهت با هم خواندن یا با فاصله خواندن آن‌ها [یعنی: دو رکعت دو رکعت] بوده است، پس نماز شب دو رکعت دو رکعت خوانده می‌شود و تفسیر حدیث با حدیث، اولی‌تر است [۷۹].
سوّم: فرمودۀ پیامبر ج- «دو رکعت دو رکعت» - در بیان کیفیت نماز است، نه تعداد رکعت‌های آن، چون مقصود او از عدد مساوی (دو رکعت دو رکعت) این بوده که نماز شب را دو رکعت دو رکعت بخوان، نه بر شمردن تعداد آن‌ها، و این امر همانند فرمودۀ خداوند است که می‌فرماید: ﴿فَٱنكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ ٱلنِّسَآءِ مَثۡنَىٰ وَثُلَٰثَ وَرُبَٰعَ﴾[النساء: ٣] «پس ازدواج کنید با زنانی که می‌پسندید دو تا یا سه تا یا چهار تا» [۸۰].
[۷۶] این حدیث، صحیح است. تخریج بخاری در (کتاب الوتر، باب ما جاء في الوتر، حدیث شمارۀ ۹۹۰). و این لفظ حدیث اوست و روایتی که به آن اشاره شد، بخاری همانند آن را در (کتاب الصلاة، باب الحلق في المسجد، حدیث شمارۀ ۴۷۳) تخریج کرده است و این لفظ مسلم در (کتاب صلاة المسافرین وقصرها، باب صلاة اللیل مثني مثني والوتر ركعة من آخر اللیل، حدیث شمارۀ ۷۴۹)است. [۷۷] فتح الباری، ۲/۴۷۹. [۷۸] تخریج بخاری در (کتاب الصلاة، باب الحلق في المسجد، حدیث شمارۀ ۴۷۳). [۷۹] فتح الباری، ۲/۴۷۸-۴۷۹. [۸۰] ن.ک: تفسیر الزجاج، ۲/۱۰؛ تفسیر القرطبی، ۵/۱۸؛ شرح قطر الندى، ص۳۱۶، در موانع صرف – علت پنجم.