نمازهای سنت در احادیث صحیح نبوی

حکم نماز جنازه و فضیلت آن

خواندن نماز بر میت مسلمان فرض کفایی است، چون پیامبر جدر بعضی از احادیث به آن امر کرده‌اند؛ از میان آن‌ها این احادیث قابل ذکرند:

حدیثی که از زید بن خالد جُهَنی آمده است. او می‌گوید: مردی از اصحاب پیامبرجدر روز خیبر فوت شد. پس به پیامبر جخبر دادند، آنگاه فرمودند: «بر دوستتان نماز بخوانید». پس با فرموده‌اش صورت‌های مردم تغییر پیدا کرد، ایشان فرمودند: «دوستتان در راه خدا، (در غنایم قبل از تقسیم آن) خیانت کرده است». پـس وسایلـش را جستجو و بررسی کردیم و جواهری از جواهر یهـود را که دو درهم نمی‌شد پیدا کردیم. تخریج ابوداود و نسائی [۲۹۳].

وجه دلالت در حدیث: اگر نماز بر میت فرض عین بود، پیامبر جبر او نماز می‌خواندند و به فرموده‌اش: «بر دوست‌تان نماز بخوانید» اکتفا نمی‌کرد.

اما فضیلت نماز جنازه؛ دلیل آن به شرح زیر است:

از عامر بن سعد بن ابی وقاص روایت است که می‌گوید: نزد عبد الله بن عمربنشسته بودم، ناگهان خبّاب صاحب مقصوره [یعنی: خانۀ بزرگی که دور تا دور آن دیوار باشد و کسی جز خودش وارد آن نشود] آمد و گفت: ای عبدالله بن عمر! آیا نمی‌شنوی که ابوهریره چه می‌گوید؟ او شنیده است که پیامبر جفرموده‌اند: «کسی که همراه جنازه‌ای از خانه‌اش خارج شود و بر او نماز بخواند، سپس همراه او برود تا اینکه دفن شود، دو قیراط [۲۹۴]از اجر به او می‌رسد، هر قیراط به اندازۀ کوه اُحُد است؛ و کسی که بر آن نماز بخواند، سپس برگردد، برای او به اندازۀ کوه احد اجر می‌رسد؟». پس عبد الله بن عمر، خبّاب را نزد عایشه فرستاد تا از او راجع به گفتۀ ابوهریره سؤال کند، سپس دوباره نزد او بیاید و به او از آنچه که عایشه گفته است خبر دهد. و ابن عمر با دستش سنگ‌هایی از مسجد برداشت و در دستش آن‌ها را زیر و رو می‌کرد، تا اینکه کسی را که فرستاده بود، آمد و گفت: عایشه می‌گوید: ابوهریره راست گفته است. آنگاه ابن‌عمر سنگ‌هایی را که در دست داشت به زمین زد و گفت: ما در قیراط‌های بسیاری کوتاهی کرده‌ایم!. تخریج بخاری و مسلم [۲۹۵].

[۲۹۳] این حدیث، صحیح است. تخریج احمد در المسند (۴/۱۱۴، ۵/۱۹۲) و ابوداود در (کتاب الجهاد، باب في تعظیم الغلول، حدیث شمارۀ ۲۷۱۰) و این لفظ حدیث اوست، و نسایی در (کتاب الجنائز، باب الصلاة على من غل، ۴/۶۴) و ابن ماجه در (کتاب الجهاد، باب الغلول، حدیث شمارۀ ۲۸۴۸). محقق جامع الأصول (۲/۷۲۱) سند این حدیث را نزد ابن ماجه صحیح دانسته است و آلبانی در أحکام الجنائز (ص۷۹) آن را تصحیح کرده است. [۲۹۴] قیراط و جمع آن قراریط که در اینجا به معنای مقداری از طلا یا نقره است که در وزن آن اختلاف است و در این حدیث به اندازۀ کوه احد تشبیه شده است. (مترجم). [۲۹۵] این حدیث، صحیح است. تخریج بخاری در جاهایی از کتابش؛ از جمله در (کتاب الجنائز، باب من انتظر حتى تدفن، حدیث شمارۀ ۱۳۲۵)، و تخریج مسلم در (کتاب الجنائز، باب فضل الصلاة على الجنازة واتباعها، حدیث شمارۀ ۹۴۵) و این لفظ حدیث اوست. ن.ک: أحکام الجنائز وبدعها، ۶۷- ۶۸). فایده: ابن‌حجر در فتح الباری (۳/۱۹۷) دربارۀ فقه این حدیث می‌گوید: «مقتضای آن این است که قیراط مختص کسی است که در اوّل امر تا انتهای نماز شرکت کند و مُحب طبری و دیگران به این امر تصریح کرده‌اند و آنچه برای من نمایان شده، این است که قیراط برای کسی که فقط نماز را بخواند نیز حاصل می‌شود، چون آنچه قبل از نمـاز بـوده وسیلـه‌ای می‌باشد، ولی قیراط برای کسی که فقط نماز را بخواند غیر از قیراطِ کسی است که جنازه را تشییع کرده و بر او نماز خوانده است. و در روایتی نـزد مسلم از طریـق ابوصالح از ابوهریره با این لفظ آمده است: «کوچکترین آن دو، مثل کوه احد است». و این بر متفاوت بودن قیراط‌ها دلالت می‌کند و نیز در روایت ابوصالح نزد مسلم آمده است: «کسی که بر جنازه‌ای نماز بخواند و دنبال آن نرود، پس برای او قیراطی می‌باشد». و در روایت نافع بن جبیر از ابوهریره نزد احمد آمده است: «کسی که نماز بخواند و دنبال آن نرود، پس برای او قیراطی می‌باشد». پس این نشان می‌دهد که با نماز، قیراط حاصل می‌شود هرچند به دنبال آن نرود و تشییع نکند. و می‌توان دنبال کردن جنازه در اینجا را بر آنچه بعد از نماز است، حمل کرد».