شرح مسائل الجاهلیة

مسئله بیست و سوم: مغرور شدن به دنیا

زندگی دنیا موجب غرورشان گردید چون گمان می‌بردند عطا و بخشش خداوند دلیل بر رضایت اوست. چنان‌که در قرآن می‌فرماید: ﴿وَقَالُواْ نَحۡنُ أَكۡثَرُ أَمۡوَٰلٗا وَأَوۡلَٰدٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُعَذَّبِينَ ٣٥﴾[سبأ: ۳۵]. «مال و فرزندان بسیار داریم بنابراین عذاب نمی‌شویم».

شرح:

در جاهلیت اموال و فرزندان بسیار را نشانۀ تکریم خداوند برای خویش می‌دانستند و نتیجه می‌گرفتند که خداوند آن‌ها را عذاب نمی‌کند. ﴿وَقَالُواْ نَحۡنُ أَكۡثَرُ أَمۡوَٰلٗا وَأَوۡلَٰدٗا وَمَا نَحۡنُ بِمُعَذَّبِينَ ٣٥ قُلۡ إِنَّ رَبِّي يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقۡدِرُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ ٣٦ وَمَآ أَمۡوَٰلُكُمۡ وَلَآ أَوۡلَٰدُكُم بِٱلَّتِي تُقَرِّبُكُمۡ عِندَنَا زُلۡفَىٰٓ﴾[سبأ: ۳۵-۳۷]. «مال و فرزندان بسیار داریم بنابراین عذاب نمی‌شویم. بگو پروردگار من برای هرکس که بخواهد روزی خویش را زیاد و یا کم می‌گرداند اما بیشتر مردم نمی‌دانند و اموال و فرزندان شما وسیله تقرب و نزدیکی شما پیش خداوند نیست».

و می‌فرماید: ﴿قُلۡ إِنَّ رَبِّي يَبۡسُطُ ٱلرِّزۡقَ لِمَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦ وَيَقۡدِرُ لَهُۥۚ وَمَآ أَنفَقۡتُم مِّن شَيۡءٖ فَهُوَ يُخۡلِفُهُۥۖ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ ٣٩﴾[سبأ: ۳۹]. «بگو پروردگار من برای هرکس از بندگان که بخواهد روزی را زیاد یا کم می‌گرداند و هر چه را انفاق نمایید خداوند جایش را پر می‌کند که او بهترین روزی دهندگان است».

بنابراین، اموال و فرزندان زیاد نشانه محبت خداوند برای بنده‌اش نمی‌باشد بلکه گاهاً به خاطر استدراج به کافر می‌بخشد. در حدیث آمده است: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يُعْطِي الدُّنْيَا مَنْ يُحِبُّ وَمَنْ لَا يُحِبُّ وَأما الدين فلا يعطيه إلا من يحب‏‏» [۳۲]«خداوند دنیا را به هرکس؛ چه دوست بدارد یا ندارد، می‌بخشد ولی دین را تنها به کسانی می‌دهد که دوستشان دارد». و در حدیث دیگری می‌فرماید: «لَوْ كَانَتْ الدُّنْيَا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ مَا سَقَى كَافِرًا مِنْهَا شَرْبَةَ مَاءٍ» [۳۳]«اگر دنیا نزد خداوند به اندازه بال پشه‌ای ارزش داشت به قدر خوردن آبی به کافران داده نمی‌شد».

این وضع رسول اللهصاست که نزد خداوند از همه گرامی‌تر می‌باشد و اصحابش که نزد خداوند گرامی‌اند. اما با این وصف دچار گرسنگی، فقر و تنگدستی شده‌اند و کافران نیز گاهاً در وفور نعمت‌های مادی مسرور و شاداب بوده‌اند ولی خداوند آن را به خاطر استدراج به آن‌ها داده است. به بهره‌مندی‌های دنیا نمی‌شود استدلال کرد بلکه برای تشخیص کرامت و شرافت انسان نزد پروردگار به عمل صالح استناد می‌شود. حال صاحب چنین عمل صالحی ثروتمند یا فقیر باشد چنین فردی پیش خداوند عزیز و گرامی است. از جمله اشتباهات مردم این است که ثروت را دلیل کرامت و بزرگی و فقر و احتیاج را دلیل پستی می‌دانند.

[۳۲] أخرجه أحمد ‏(‏۱/۳۸۷‏)‏، والحاکم ‏(‏۱/۱۹۳ رقم۱۰۲‏)‏، ‏(‏۵/۲۳۰ رقم: ۷۳۸۱‏)‏‏ وقال‏:‏ هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه‏. [۳۳]‏ ‏‏أخرجه الترمذی ‏(‏۴/۵۶۰ رقم ۲۳۲۵‏)‏، وقال أبو عیسى‏:‏ هذا حدیث صحیح غریب من هذا الوجه‏.‏ والحدیث صححه الألبانی فی صحیح الجامع ‏(‏رقم ۵۲۹۲‏)